«Սիրտը մեր էմոցիոնալ կենտրոնն է»

Վերջին տարիներին Հայաստանը սրտաբանության ոլորտում զգալի հաջողություններ եւ  առաջընթաց է արձանագրել: Սիրտ-անոթային հիվանդությունների վաղ ախտորոշման եւ լիարժեք բուժման համար այսօր ստեղծված են բոլոր պայմանները: Բարձրակարգ մասնագետները, ժամանակակից սարքավորումներն ու լաբորատոր համալիրը թույլ են տալիս իրականացնել գրեթե բոլոր անհրաժեշտ սրտաբանական հետազոտությունները:

Մեր զրուցակիցն է «Երևան» բժշկագիտական կենտրոնի՝ նախկին 8-րդ  հիվանդանոցի գիտական ղեկավար, պրոֆեսոր ԱՐԱՄ ՉԻԼԻՆԳԱՐՅԱՆԸ: Ունենալով երկար տարիների աշխատանքային փորձ եւ վաստակ`պրոֆեսորը նաև բարեհամբույր, սկզբունքային մարդ է, ունի մասնագիտական գերազանց գիտելիքներ եւ արժանի է  բժիշկ կոչվելու պատվին:

 -Բժի՛շկ, սրտի իշեմիկ հիվանդությունը ի՞նչ նախանշաններով է ի հայտ գալիս,  եւ որո՞նք են  ռիսկի գործոնները։

-Սրտի իշեմիկ հիվանդությունն ախտորոշվում է առաջին հերթին բուժառուի նշած գանգատներով, որի դեպքում հնարավոր է 80 տոկոսով հայտնաբերել հիվանդությունը եւ եզրակացություն անել։ Գանգատները կրծքավանդակում ճնշող ցավերն են կամ օդի պակասը քայլելիս, աստիճաններ բարձրանալիս, որոնք վերանում են կանգնելիս։ Սակայն կարող են լինել ատիպիկ գանգատներ: Հաջորդ փուլում արդեն հետազոտություններ են իրականացվում` պարզելու իշեմիկ հիվանդության առկայությունը, եթե իհարկե բուժառուն մեզ առաջին անգամ է դիմել։ Հիվանդություն, որի զարգացումը պայմանավորված է սրտի անոթների նեղացման պատճառով, սակայն դա պարտադիր պայման չէ: Բացի գանգատներից իշեմիկ հիվանդությունն ախտորոշվում է նաեւ էլեկտրասրտագրության, էխոսրտագրության, ծանրաբեռնվածության տեստի փորձերով, հեծանիվի կամ վազքուղու վրա իրականացվող հետազոտություններով, ինչպես նաև  կորոնալ անոթների կոմպյուտերային շերտագրությամբ։ Միայն ամենավերջին փուլում, երբ մենք արդեն գրեթե համոզված ենք, որ բուժառուի մոտ անոթները նեղացած են, և գտնում ենք որ կա նրանց բացելու անհրաժեշտություն, իրեն ուղղորդում ենք կորոնագրոգրաֆիայի, որը կատարվում է սրտի անոթների նեղացումները բացելու նպատակով, այլ ոչ թե այն ախտորոշման վերջին փուլն է համարվում։ Ցավոք, Հայաստանում, որպես առաջին փուլ, շատ բժիշկներ աջ ու ձախ կորոնար անգիոգրաֆիայի են ուղղորդում, բայց ամբողջ աշխարհում դա  վերջին փուլում է իրականացվում, քանզի մինչ այդ, ախտորոշումն արդեն պարզվում է։ Երբ  մենք 90-100 տոկոսով համոզված ենք, որ բուժառուն ունի սրտի իշեմիկ հիվանդություն, և բացի դրանից ունի անոթները բացելու անհրաժեշտություն, նոր  ուղարկում ենք կորոնար անգիոգրաֆիայի, որպեսզի արդեն ստենտավորում իրականացվի։ Սակայն, քիչ դեպքերում, ըստ իրավիճակից իհարկե կարելի է դիմել այդ հետազոտությանը ավելի վաղ փուլերում: Ախտորոշումը կորոնար անգիոգրաֆիայով չի դրվում: Այն  սրտի իշեմիկ հիվանդության ախտորոշման մեթոդներից է ընդամենը մի քանի տոկոս դեպքերում, մնացյալ դեպքերում մենք մինչ այդ պետք է ախտորոշումը կարողանանք դնել` սրտի իշեմիկ հիվանդություն է, թե` ոչ։ Սրտի իշեմիկ հիվանության դրսեւորումներից մեկն է սրտամկանի սուր ինֆարկտը: Այդ դեպքում ախտորոշումից հետո անոթի անհապաղ բացելը անհրաժեշտ է: Մնացած դեպքերում պետք է հիվանդության խորը ուսումնասիրություն:

-Ուղեղի կաթված։Կմանրամասնե՞ք։

-Ուղեղի կաթվածը  նույն մեխանիզմով է դրսեւորվում, ինչ` սրտի ինֆարկտը։ Ինֆարկտը կատարվում է սրտում, կաթվածը՝ ուղեղում։ Դա անոթի փակումն է ուղեղում, որն առաջացնում է  ուղեղի մեռուկացում, այսինքն` արյան սնուցվումը բացակայում է։

 -Առիթմիայի ի՞նչ տեսակներ կան, եւ որո՞նք կարող են իրենցից վտանգ ներկայացնել:

-Առիթմիան բավականին ծավալուն ուղղվածություն է սրտաբանության մեջ: Դրանց մեծ մասը վտանգ չի ներկայացնում, ուղղակի պարտադիր թելադրում են ախտորոշում, քանզի դրանք իրականում առողջությանը վտանգ են սպառնում։ Վտանգավոր, կյանքին սպառնացող առիթմիաներից է փորոքային հաճախասրտությունը, եթե տեւողությունը  երկար է լինում եւ կարող է բերել սրտի կանգի, փորոքների ֆիբրիլացիայի, երբ փորոքները սկսում են այնպիսի իմպուլսներ ստանալ, օրինակ` «թպրտալով» են աշխատում: Հիմնականում շողացող առիթմիան կարող է իրենից վտանգ ներկայացնել, եթե բուժառուն չի օգտագործում հակակոագուլիանտներ` արյուն ջրիկացնողներ, որոնց չկիրառելու դեպքում կարող է  նախասրտերում տրոմբներ առաջանալ։ Առիթմոլոգիան` որպես գիտություն, այսօր մեծ զարգացում է ապրել, կարող ենք հաջողությամբ միջամտություններ կատարել նույնիսկ վտանգավոր առիթմիաների դեպքում, ինչը նախկինում շատ քիչ էինք կարողանում իրականացնել: Առիթմիաների մեծամասնությունը սովորաբար լինում է անվտանգ, անցողիկ, առանց որեւէ միջամտության կարող է անցնել կամ երբեմն պահանջում է թեթեւ բուժում: Շատ ժամանակ դրանք լինում են նյարդային, եւ երբ տեսնում ենք, որ առիթմիան վտանգավոր չէ, սովորաբար ավելի շատ խորհուրդ ենք տալիս նյարդեր հանգստացնող, շարժունակություն ապահովող գործողություններ կատարել, սպորտային միջոցառումների մասնակցել, որոնք կարող են առիթմիաները նվազեցնել կամ վերացնել: Իսկ եթե առիթմիան արդեն լինում է վտանգավոր, պետք է դրա դեմ կա՛մ դեղորայքային բուժում տարվի, կա՛մ, եթե տեսնում ենք, որ դեղորայքը չի ազդում, կատարվի այլ միջամտություն:

-Շողացող առիթմիան վտանգավոր չէ՞:

-Շողացող առիթմիայի գլխավոր վտանգն այն է, որ նախասրտերը չեն կծկվում, նրանք, այսպես ասած, «շողում են», եւ այդ պատճառով արյունը դանդաղ է շարժվում նրանց մեջ ու կարող է անգամ մակարդվել՝ առաջացնելով թրոմբներ: Նախասրտերում առաջացող թրոմբները  կարող են «թռչել» եւ դառնալ ինսուլտի պատճառ: Դրա համար շողացող առիթմիայի դեպքում պարտադիր պետք է դիմել բժշկի, որպեսզի վերջինս որոշի՝ տա՞լ հիվանդին արյունը ջրիկացնող դեղորայք, թե` ոչ: Բացի այդ, կարող են իրականացվել նաեւ թրոմբի «թռիչքը» կանխող այլ գործողություններ:   

-Ռիթմի խանգարումների դեպքում տարիքային շեմ ո՞րը կարող ենք համարել:

-Գործնականում տարիքային շեմ չկա. տարբեր տարիքներում լինում են տարբեր ռիթմի խանգարումներ: Ընդ որում, շատերը կարող են ամբողջ կյանքում ունենալ ռիթմի խանգարումներ, բայց դա չզգալ: Մարդիկ էլ կան, որ բացարձակ անվտանգ ռիթմի խանգարումներն այնքան սուր են զգում, որ դրանք իրենց համար լինում են ուղղակի անտանելի, եւ գլխավոր բանը այդ մարդկանց հանգստացնելն է, որ իրենց առիթմիան անվտանգ է: Եվ միայն ինչ-որ խնդիր լինելու դեպքում կարելի է միջամտել: Սակայն եթե անվտանգ առիթմիան ազդում է կյանքի որակի վրա, մենք ստիպված միջամտում ենք: Ամեն դեպքում, եթե լինում են առիթմիաներ, ցանկալի է դիմել բժշկի, որովհետեւ բժիշկն արդեն կարող է կողմնորոշվել եւ ասել՝ այդ առիթմիան անվտա՞նգ է, թե` ոչ, արժե՞ այդ առիթմիան վերացնել, ինչպիսի կանխարգելիչ մեթոդներ ձեռնարկել, որ այդ առիթմիան չկրկնվի…  

-Նյարդային համակարգը որքանո՞վ է ազդում սրտի գործունեության վրա:

-Սիրտը մեր էմոցիոնալ կենտրոնն է, եւ շատ արագ հենց նա է զգում ամեն տեսակ էմոցիաները: Բացի այդ, սիրտը անատոմիական շատ հարուստ իներվացիա ունի, ներվերով սնուցվում է, եւ եթե ինչ-որ էմոցիոնալ, նյարդային բաներ են լինում, սիրտը շատ արագ դա զգում է: Փաստորեն, ամեն ինչը արտահայտվում է սրտով: Կարող է լինել արագախփություն, սրտի անկանոն աշխատանք, ինչ-որ նեղվածություն, որովհետեւ սրտի լեզուն զգացմունքների լեզուն է, եւ նա խոսում է մեզ հետ ոչ թե բառերով, այլ` զգացմունքներով: Բառերը գալիս են մեր ուղեղից, զգացմունքները՝ սրտից: Ցավեր կարող են առաջանալ կրծքավանդակում, բայց ո՛չ սրտի, ո՛չ իշեմիկ, ո՛չ անոթի նեղացման հետ կապված ցավեր: Կարող են առաջանալ ծակծկոցներ, սրտխփոց, սրտի անկանոն աշխատանք, սակայն բացարձակ առողջ սրտով, եւ այդ գանգատները կարծես մեր մարմնի/սրտի լեզուն է, որն ասում է՝ ինչ-որ բան մեր դուրը չի գալիս: Եթե ամեն ինչ նորմալ է, եթե մենք չունենք ուրիշ ռիսկի գործոններ (ես նկատի ունեմ բարձր ճնշում, շաքարային դիաբետ, ծխել, նստակյաց կյանք, ավելորդ քաշ), մեզ մոտ առանձնապես սրտային հիվանդություն չի լինում: Իհարկե, քրոնիկական երկարատեւ սթրեսը կարող է բերել որոշ սրտային հիվանդությունների:

-Եղանակային փոփոխություններն ի՞նչ ազդեցություն ունեն սիրտ-անոթային համակարգի հիվանդություններով տառապող բուժառուների վրա։

-Այո, իրականում որոշ չափով ազդում են, կարող են ազդել ճնշման վրա, բայց ոչ բոլոր հիվանդների մոտ: Կան բուժառուներ, որ իրոք զգայուն են եղանակային փոփոխությունների հանդեպ։
-Ոտքերի այտուցը ի՞նչ վտանգի մասին է խոսում։

- Եթե այն սրտային եւ երիկամային անբավարարությունից չէ, իրենից վտանգ չի ներկայացնում, սակայն վտանգավոր է, երբ բուժառուի երակներում կա տրոմբ, եւ երկար ժամանակ խցանվել է, այդ դեպքում ոտքը այտուցվում է, եւ հնարավոր է  տրոմբը  թռնի դեպի թոքեր: Բայց սովորաբար, եթե տրոմբ է լինում, լինում է ոչ թե 2, այլ 1 ոտքում, ոտքն այտուցվում է, ցավում ի տարբերություն սրտային և երիկամային այտուցների, որոնք 2 ոտքում են լինում և անցավ: Իսկ մնացյալ այտուցները լինում են մեկ կամ երկու ոտքերում հավասարաչափ եւ եթե պայմանավորված չեն երիկամային կամ սրտային անբավարարությամբ, իրենցից վտանգ չեն ներկայացնում։ Այտուցները հիմնականում լինում են լիմֆոստազից, լիմֆատիկ անոթների, վերջույթների արյան ոչ ճիշտ  շրջանառությունից:  

-Սրտխփոցը հանգիստ ժամանակ ինչի՞ հետեւանք է։

-Դա կարող լինել նյարդային բնույթի, ջերմության բարձրացումից, բորբոքային պրոցեսից, իսկ եթե շատ կտրուկ է սկսվում սրտխփոցը, դա սովորաբար առիթմիայի  զարգացման տարբերակ է: Առիթմիա է, եթե 130-140 ավել են սրտի զարկերը, իսկ 110-120-ի դեպքում` սովորաբար դա ուղղակի ինչ- որ տագնապային երեւույթ է, նևրոզ կամ բարձր ջերմության հետևանք։
-Ինչպե՞ս վերահսկել սրտային հիվանդությունները հղիության ընթացքում։

-Հղիության ընթացքում սրտային խնդիրներով կինը պարտադիր պետք է լինի հսկողության տակ, ինչը մեզ մոտ բավականին լավ է իրականացվում։ Եվ առաջին հերթին, պետք է հետեւել  սրտի աշխատանքին եւ ճնշմանը։ Ճնշումը ամենահաճախ հանդիպող պաթոլոգիան է, որը կարող է ի հայտ գալ հղի կնոջ մոտ, եւ դա պահանջում է շատ խիստ հսկողություն սրտաբանի կողմից, որպեսզի կարողանանք ճնշումը նորմայում պահել։ Փառք Աստծո, հիմա կա բավականին դեղորայք, որը կարելի է նշանակել հղի կանանց ճնշումը կարգավորելու համար եւ պահել նորմայի սահմաններում: Եվ իհարկե,  արդեն ուլտրաձայնային հետազոտություններն այսօր զարգացման այնպիսի փուլում են, որ կարող են ներարգանդային կյանքում պտղի սրտում առկա արատները հայտնաբերվել։ Եթե իրականում հետեւողական լինեն, կարող են հանգիստ վիճակում պահել հղիին` անգամ եթե նա կրում է սրտի տարբեր արատներ։ Մեծամասնության դեպքերում ծննդաբերությունը ավելի գերադասելի է բնական ճանապարհով:

-Ի՞նչ կասեք երիտասարդ կադրերի մասին: Ապագայում բժշկությունը ո՞ւմ ձեռքերում է։

-Հրաշալի կադրեր ունենք: Ընդհանրապես կյանքում ամեն ինչը շատ-շատ է փոխվել: Օրինակ` մեր ուսանելու տարիներին համացանց չկար, գրականությունն էր քիչ, հետաքրքրությունն էլ առանձնապես շատ չէր, ամեն ինչը կարծես ինչ որ տեղ կանխորոշված էր: Իսկ հիմա պրոֆեսիոնալիզմի դար է, եւ ամեն մեկը պետք է շատ բան իմանա, իրենից մի բան ներկայացնի, որ կայանա: Այդ իսկ պատճառով ե՛ւ ուսանողները, ե՛ւ հետագայում, մեր` օրդինատուրա, ինտերնատուրա անցնողների բավականին մեծ տոկոսը շատ հետաքրքրասեր են, խորանում են, ամեն ինչ ուզում են իմանալ, որովհետեւ գիտեն, որ իրենց ապագան կախված է իրենց գիտելիքներից, որ, ամենաքիչը, պետք է գոնե միջակ կամ միջակից բարձր լինեն, որ կարողանան այսօրվա մրցակցությանը դիմանալ:

-Ըստ Ձեզ` ի՞նչ մակարդակի վրա է արդի սրտաբանությունը Հայաստանում։

Հուրախություն մեզ` Հայաստանում բավականին զարգացում է ապրում սրտաբանությունը և այն ամենազարգացած ուղղություններից մեկն է։ Իհարկե, մենք դեռ չենք հասել այն մակարդակի, որի սանդղակում զարգացած երկրներն են` եվրոպական եւ ամերիկյան, նաև Ճապոնիայում եւ շատ ասիական երկրներում մեծ առաջընթաց ունեն։

-Արդիական խնդիրներ ոլորտում, որոնց մասին կցանկանայիք խոսել։

- Առաջնային խնդիրների շարքում, իհարկե, սրտի իշեմիկ հիվանդությունն է, որը կապված է աթերոսկլերոզի հետ. դարի հիվանդություն, որն աստիճանաբար բերում է սրտամկանի ինֆարկտի եւ ուղեղի կաթվածի, նաեւ երիկամների անոթների նեղացմանը, ընդհուպ երիկամային ինֆարկտի: Հիվանդություններ, որոնք ունեն հատուկ ռիսկի գործոններ։ Եվ եթե մենք այդ ռիսկի գործոնները կանխարգելենք, հասարակության մեջ հասանելի լինի մեր ձայնը եւ իրենց հասու լինի, թե իրականում ինչի հետ գործ ունեն,  կարծում եմ, մեր հասարակությունը ավելի գիտակից կմոտենա կանխարգելիչ բուժօգնությանը: Դրանցից մեկը ճնշման հսկումն է, շատերը դեղամիջոցներ չեն ընդունում, չեն հետեւում իրենց։  Մեր ազգը շատ է սիրում ծխախոտը, նորաձեւ դարձած էլեկտրական ծխախոտից օգտվել, որի վնասակարության մասին մեծ հետազոտություններ չկան, ուղղակի ավելի քիչ վնաս է տալիս, քան ծխախոտը, ավելի քչանում է հազը, բայց չպետք է մոռանալ, որ ցանկացած ծխախոտ ունի իր բացասական ազդեցությունը և նրանք նույնպես վնասում են անոթները։ Հաջորդը շաքարային դիաբետն է, ավելորդ քաշը, նստակյաց կյանքը. եթե այդ ամենը մենք կարողանանք կանխարգելել, կունենանք բավականին առողջ հասարակություն։ Սրանք են ամենաարդիական խնդիրները: Սիրտ-անոթային հիվանդությունները տոկոսը կարելի է քչացնել, փոխելով հասարակության մտածելակերպը, այլ ոչ թե բուժելով կոնկրետ անհատների, որ իրենք գանգատներ չունենան, սակայն նրանց սիրտը արդեն միշտ կմնա հիվանդ կարճացնելով կյանքի տևողությունը:

-Հիվանդությունները «երիտասարդացե՞լ» են:

-Սրտի իշեմիկ հիվանդությունն է «երիտասարդացել»: Ընդհանրապես երիտասարդացումը ավելի շատ պայմանավորված է նրանով, որ սիրտ-անոթային հիվանդությունների ախտորոշումն է լավացել, ավելի վաղ շրջանում ենք կարողանում հայտնաբերել հիվանդությունը: Բացի դրանից, նաեւ իրոք հիվանդությունները որոշակի «երիտասարդացում» են ապրել, որովհետև կյանքը, անգամ ծխախոտը, սնունդն են փոխվել. արհեստական նյութերն են այսօր շատ: Շատերն են նստակյաց կյանք վարում, մարդկանց քաշն է ավելացել սննդի պատճառով. Ուտելիքերն էլ ավելի են համեղ դարձել, տեսականին՝ շատացել, սնունդը կարծես արվեստ է դարձել շատերի համար, այն ոչ միայն հագենալու, այլ ավելի շատ, կարծես, հաճույքի եւ ժամանցի աղբյուր է դարձել: Աղն է շատացել, այնպիսի բաղադրություններ կան պատրաստի ուտելիքների մեջ, որ կարող են նույնիսկ շաքարախտ առաջացնել, խոլեստերինը բարձրացնել եւ այլն, եւ այլն: Եթե այդ ամենին գումարենք նաեւ քրոնիկական սթրեսները, որոնք իրենց հերթին նպաստում են ծխելուն, ուտելուն, ալկոհոլի քանակն ավելացնելուն, ապա տխուր պատկերն մեզ համար արդեն լիարժեք է:

- Կա՞ն նորարարական մեթոդներ սրտաբանության մեջ, որի մասին կցանկանայիք, որ լուսաբանվեր։

-Նորարարական մեթոդները մեր երկրում օր օրի գնալով ավելանում են, եւ դրանց շարքում են միջամտական վիրահատությունները. արդեն կատարված են առաջին քայլերը փոխարինելու աորտալ փականը առանց կրծքավանդակի բաց վիրահատությունով: Արտերկրում դա արդեն ստանդարտ գործողություն է, քան մեր երկրում: Ցանկանում են միտրալ փականը փոխել, եւ կարծես թե առաջին փորձը ճանապարհին է, եւ բանակցություններ են գնում, թե ինչպես դա կատարվի: Բավականին զարգանում են պատկերավորման մեթոդները` սրտի մագնիսարեզոնանսային շերտգրումը, էխոսրտագրության  3D մեթոդները, եռաչափ, քառաչափ մեթոդները: Իրականում, այո, բավականին լուրջ առաջընթաց կա հայկական սրտաբանության մեջ։

-Իսկ որպես վերջաբան` ի՞նչ կմաղթեք հանրությանը:

-Մեր ժողովրդին առողջություն  եմ ցանկանում: Առողջ եղեք, մի՛ կենտրոնացեք ամեն մի մանրուքի վրա. մարդիկ ծախսում են իրենց կյանքը, իրենց երջանկությունը այնպիսի բաների վրա, որոնք արժանի չեն դրան,  պետք է ապրել այսօրվա օրով, պետք չէ գնալ անցյալ ու տառապել, կամ մտածել, թե ապագայում իրենց ինչ է սպասվում։ Պետք է ապրել ներկայով ու անհոգ: Մարդիկ կան, որոնք դժգոհ լինելը դարձրել են սովորություն, լավ ապրելը իրենց համար դարձել է օտար։ Լավ ապրելը եւ երջանիկ լինելը կախված չի ունեցվածքից: Միշտ լինելով ստրեսային իրավիճակների մեջ` ինքնըստինքյան ձեռք են բերում հիվանդություններ: Բժիշկներս ուզում ենք դրսից առողջացնել մարդուն, բայց մարդը պետք է ներսից փոխվի, ամեն փոփոխություն ներսից է գալիս: Մենք չենք կարող դեղորայքով նրան առողջացնել, եթե ինքն իրեն չի հետեւում: Ամենակարեւորը առողջ մնալն է, ոչ թե` բուժվելը, որովհետեւ բուժումն արդեն չի բերում առողջ մակարդակի, մենք ուղղակի այնպես ենք անում, որ մարդն այդ հիվանդությունը չզգա, ուստի մարդը պետք է իրեն հետեւի, գիտակցորեն մոտենա առողջությանը: Պահպանեք առողջությունը, վարեք առողջ ապրելակերպ, որպեսզի ապրեք լիարժեք կյանքով:  

«Մանկական ակնաբուժության մեջ  նորագույն բուժմոտեցումները հնարավորություն են տալիս  կանխարգելելու եւ բուժելու աչքի հիվանդությունները»

 ժամանակակից բժշկությունը բավականին լայն հնարավորություններ է ընձեռում տեսողությունը պահպանելու, աչքերի զարգացող հիվանդությունները կանխարգելելու եւ բուժելու համար: Ժամանակակից ռիթմն ու մրցակցությունը պահանջում են անընդհատ կատարելագործվել ու ընդլայնել արդեն ձեռք բերած կարողություններն ու մասնագիտական որակը: Սակայն, ինչպես ցանկացած այլ օրգան-համակարգերի, այնպես էլ աչքի հիվանդությունների պարագայում առաջին հերթին կարեւորվում է ճիշտ
ժամանակին մասնագետներին դիմելու հանգամանքը:

Այսօր մանկական ակնաբուժության մեջ նորագույն բուժմոտեցումները հնարավորություն են տալիս վաղ հայտնաբերելու, կանխարգելելու եւ բուժելու աչքի հիվանդությունները: Տեխնիկայի զարգացմանը զուգընթաց  ավելանում է տեսողական ծանրաբեռնվածությունը: Մեր օրերում աչքի հիվանդությունները գնալով ավելի ու ավելի մեծ տարածում են ձեռք բերում:
Համակարգիչը, բջջային հեռախոսը բնության կողմից առօրյայում չնախատեսված լրացուցիչ ծանրաբեռնվածություն են ստեղծում: Այս ամենի հետեւանքով տեսողական խնդիրներն ավելացել են եւ սկսել են դրսեւորվել ավելի վաղ մանկական տարիքից:

Մեր զրուցակիցն է Ս.Վ. Մալայանի անվան ակնաբուժական կենտրոնի մանկական բաժանմունքի ակնաբույժ ԱՆԻ ՍԱՐԳՍՅԱՆԸ։

Երիտասարդ բժշկուհին համարձակորեն մուտք է գործել բժշկության անկանխատեսելի, դժվարություններով ու բարդություններով լի աշխարհ եւ ընթանում է այդ դժվարին, սակայն հաջողությունների ճանապարհով: Չնայած իր երիտասարդ տարիքին՝ գրագետ կազմակերպված աշխատանքի շնորհիվ իրականացնում է ճշգրիտ ախտորոշում եւ հետագա բուժում` երեխաներին վերադարձնելով կյանքի լավագույն պարգեւներից մեկը` աչքի լույսը:
Բժշկուհին իր գործի գիտակն է, բազում մանուկների աչքերի լույսն է վերադարձրել:  Իր աշխատանքում առաջնորդվում է այն հստակ գիտակցությամբ, որ առողջ երեխաները մեր ազգի գոյության պատվարն են, ամուր հասարակության գրավականը:

 -Բժշկուհի, ավելի հաճախ  ակնային ի՞նչ խնդիրներով են երեխաները Ձեզ դիմում։

- Մանկական բաժանմունքը բազմապրոֆիլային է։ Մեր բաժանմունքում հսկվում և բուժում են ստանում ինչպես բնածին, այնպես էլ ձեռքբերովի խնդիրներով երեխաներ։ Մեզ դիմում են հիմնականում կատարակտայի, գլաուկոմայի, շլության, ռեֆրակցիոն շեղումների՝ կարճատեսության, հեռատեսության, աստիգմատիզմի, բորբոքային հիվանդությունների, ցանցաթաղանթի և տեսողական նյարդի խնդիրների, վնասվածքների, արցունքային համակարգի, կոպերի խնդիրների դեպքում։ Յուրաքանչյուր երեխայի ցուցաբերվում է անհատական մոտեցում։  Անկասկած, շատ կարևոր է, որ խնդիրը հայտնաբերվի հնարավորինս շուտ՝ ճիշտ և ժամանակին բուժում նշանակելու և երեխային օգնելու նպատակով։

- Ինչպե՞ս ծնողը հասկանա, որ երեխան ունի տեսողության խնդիր։

- Շատ հաճախ երեխաները չեն գանգատվում ցածր տեսողությունից։ Լինում են դեպքեր, երբ լռում են դրա մասին վախից, որ ծնողները կզրկեն իրենց սիրելի գաջեթներից։ Եթե ծնողը նկատում է երեխայի աչքերի հետ կապված որևէ խնդիր, ապա պետք է հնարավորինս շուտ դիմի մանկական ակնաբույժի, որպեսզի մասնագետը հաստատի կամ ժխտի խնդրի առկայությունը։ Ծնողները պետք է ուշադիր լինեն հետևյալ նշանների դեպքում. երեխան հեռավորության վրա առարկաները վատ է տեսնում, գրել-կարդալիս ունենում է դժվարություններ, շուտ է հոգնում, հաճախակի թարթում, կկոցում է աչքերը, տեսողական ծանրաբեռնվածությունից հետո ունենում է գլխացավեր, գլխապտույտ, ընդունում է գլխի հարկադրական դիրք, առարկաները մոտեցնում է աչքերին:

Եթե կա նախատրամադրվածություն ցածր տեսողության հանդեպ (օրինակ՝ ծնողների մոտ կա կարճատեսություն կամ այլ ակնային հիվանդություններ ), անհրաժեշտ է պարբերաբար այցելել ակնաբույժի՝ հնարավոր խնդիրների սկրինինգի նպատակով։

-Ռեֆրակցիոն ախտահարումներ։ Կմանրամասնե՞ք։

- Ռեֆրակցիոն շեղումների դեպքում լույսի ճառագայթները, թափանցելով աչք, չեն ֆոկուսավորվում ցանցաթաղանթի վրա, ինչն էլ բերում է ոչ հստակ տեսողության։ Երեխաների մոտ կարող է հանդիպել կարճատեսություն՝ լույսի ճառագայթները բեկվելուց հետո գտնվում են ցանցաթաղանթից առաջ։ Երեխան տեսնում է մոտ տարածության վրա, սակայն հեռուն լավ չի տեսնում։ Իսկ հեռատեսության դեպքում լույսի ճառագայթները ֆոկուսավորվում են ցանցաթաղանթից հետ։ Կախված հեռատեսության աստիճանից` առարկաների տեսանելիությունը իջնում է և՛ մոտիկ, և ՛ հեռու տարածության վրա։ Նորմայում նորածինների մոտ առկա է հեռատեսություն, որն աստիճանաբար նվազում է աչքի աճին զուգահեռ և վերանում 7-8 տարեկանում։ Աստիգմատիզմը պայմանավորված է եղջրաթաղանթի կամ ոսպնյակի ոչ սֆերիկ կորությամբ, որը լույսի ճառագայթները միաժամանակ ֆոկուսավորում է տարբեր կետերում, և պացիենտը պատկերը տեսնում է աղավաղված ցանկացած հեռավորության վրա։

- Բջջային հեռախոսների ազդեցությունը տեսողության վրա։Կպարզաբանե՞ք։

Մեր օրերում երեխաները շատ վաղ են սկսում իրենց շփումը գաջեթների հետ։ Պետք է խուսափել վաղ տարիքից  երեխային  հեռախոսներ և պլանշետներ տրամադրելուց։ Մինչև երեք տարեկանը ցանկալի չէ, հետագայում պետք է սահմանափակել ժամանակը՝ օրական մինչև 15 րոպե։ Շատ դպրոցահասակ երեխաների հանձնարարություններ լինում են համակարգչով։ Այս դեպքում նույնպես պետք է լինի դոզավորված՝ հետևելով 20-20-20 կանոնին, որի համաձայն էկրանի հետ աշխատելիս՝ յուրաքանչյուր 20 րոպեն մեկ պետք է տալ 20 վայրկյան դադար և նայել 20 ֆուտ կամ մոտ 6մ հեռավորության վրա գտնվող ինչ-որ առարկայի։ Այս գործոնները կարող են ազդել կարճատեսության զարգացման վրա, ինչպես նաև կարող են բերել ակոմոդացիայի սպազմի(կեղծ կարճատեսություն)։ Ծնողները պետք է ուշադիր լինեն, որպեսզի երեխան չչարաշահի հեռախոսների և պլանշետների օգտագործումը։ Եվ հատկապես, եթե կա ժառանգական նախատրամադրվածություն, ապա պետք է ավելի աչալուրջ լինել։

-Ի՞նչ ակնային խնդիր կարող է կրել երեխան, եթե ժամանակին չգնա ստուգման, բայց ունենալով կարճատեսություն կամ հեռատեսություն` չկրի ակնոց։

-Բոլոր երեխաները պետք է անցնեն կանխարգելիչ ստուգումներ, որը թույլ կտա ժամանակին հայտնաբերել շեղումները, տալ ակնոցային շտկում։ Հեռատեսության առավել տարածված հետևանքներն են համամիտվող շլությունը (ակնագնդի դիրքի շեղում դեպի ներս) և ամբլիօպիան (ծույլ աչքի համախտանիշ)։ 

Ամբլիօպիան կամ ծույլ աչքի համախտանիշը տեսողության իջեցումն է մեկ, հազվադեպ երկու աչքերում, որը զարգանում է տեսողական անալիզատորի նեյրոնների անբավարար գրգռման հետևանքով։ Ամբլիօպիայի դեպքում ուղեղը, ստանալով 2 տարբեր պատկերներ, չի կարողանում դրանք միաձուլել և ժամանակի ընթացքում սկսում է անտեսել վատ որակի պատկերը, իսկ այն ուղարկող աչքը դադարում է զարգանալ։ Անհրաժեշտ է ժամանակին կատարել ճիշտ ակնոցային շտկում, անհրաժեշտության դեպքում նշանակել օկլյուզիա՝ աչքի փակում, ապարատային բուժումներ։

Պրոգրեսիվ կարճատեսությունը կարող է բերել ցանցաթաղանթի անատոմիական փոփոխությունների` ընդհուպ  ցանցաթաղանթի շերտազատման։ Մանկական տարիքում ձևավորվում է երկաչյա տեսողություն՝ հաստատվում են կապեր տեսողական օրգանի և գլխուղեղի միջև, որի շնորհիվ կատարվում է առարկաների ստերեոսկոպիկ ընկալում։ Այն   հատկապես ակտիվ է ընթանում կյանքի առաջին տարիներին և շարունակվում է հիմնականում մինչև 7-8 տարեկանը։ Եթե այս ընթացքում տեսողական անալիզատորը չի ստանում հստակ պատկերներ, այս գործընթացները խախտվում են, և զարգանում են բարդություններ, որոնք ավելի դժվար են ենթարկվում բուժումների։ 

-Շլությունն ուղղելի՞ է։

-Հնարավո՞ր է արդյոք ազատվել շլությունից՝ կախված է նրա տեսակից, պատճառից, ակնաշարժ մկանների ֆունկցիայից, ակնային հիվանդություններից, որոնք բերում են տեսողության զգալի իջեցման, նույնիսկ բացակայության, ինչպես նաև երկաչյա տեսողության մեխանիզմի զարգացման խանգարումներից։ Կախված տեսակից՝ շլությունը կարող է շտկվել վիրահատական և ոչ վիրահատական մոտեցումներով, ինչպես նաև դրանց զուգակցումով։ Հիմանական նպատակը աչքերի սիմետրիկ դիրքի, երկաչյա տեսողության վերականգնումն է։ Վիրահատական միջոցով հնարավոր է ազատվել կոսմետիկ դեֆեկտից, սակայն երկաչյա տեսողության վերականգնումը պահանջում է երկարատև բուժում։ Այդ պատճառով ցանկալի է խնդիրը հայտնաբերել և բուժել մանկական տարիքում։ Այս շրջանում հիվանդությունն ավելի հեշտ է ենթարկվում բուժման։

- Կատարակտան միայն տարեցների՞ մոտ հանդիպող հիվանդություն է, թե նաև երեխաների մոտ է հանդիպում։

- Կատարակտան հանդիպում է նաև երեխաների շրջանում։ Մանկական կատարակտաները լինում են բնածին և ձեռքբերովի։ Դրանք կարող են զուգակցվել մի շարք համախտանիշների և հիվանդությունների հետ։ Կարևոր է ժամանակին ախտորոշել և կատարել վիրահատական միջամտություն, որպեսզի մաքրվի տեսողական առանցքը, ինֆորմացիան հասնի ակնահատակ, հնարավորինս կանխվի ամբլիօպիան, երկաչյա տեսողության խանգարումը։ Կախված երեխայի տարիքից՝ օպտիկական շտկումը ներառում է ակնոցային կորեկցիան, կոնտակտային լինզաները և ներակնային ոսպնյակների տեղադրումը։  Ցանկանում եմ նշել՝ ինչպես բոլոր ակնային հիվանդությունների դեպքում, այս պարագայում նույնպես շատ կարևոր է պացիենտների, նրանց ծնողների համագործակցությունը բժշկի հետ։ Այն նպաստում է հնարավորինս լավ արդյունքների ստացմանը։

- Որպես վերջաբան` Ձեր մաղթանքը և հորդորը մեր հասարակությանը, մեր ընթերցողներին։

-Պայմանավորված երեխաների շրջանում ակնային խնդիրների առաջացման հաճախակիությամբ՝ խորհուրդ կտամ ծնողներին պարբերաբար կատարել պլանային ստուգումներ։

Ցանկանում եմ մեր փոքրիկներին և իրենց ծնողներին առողջություն և երջանկությունից փայլող աչքեր, որն ամենից շատն է ոգեշնչում բժշկին։

Իրականում մեր հենաշարժիչ համակարգը շատ շնորհակալ համակարգ է

Ինչքան էլ լինենք ժամանակակից տեխնոլոգիաների նորարարությունների զարկերակին, եւ որքան էլ սրընթաց դառնա կյանքը, այնուամենայնիվ, այսօրվա աշխատանքն ավելի նստակյաց է։ Իսկ սա  իր հետքն է թողնում յուրաքանչյուրիս օրգանիզմի, հատկապես՝ հենաշարժողական համակարգի վրա` դժվարացնելով առավել հաճախ հանդիպող խնդիրների բուժումը։ Սակայն քչերին է հայտնի, որ դրանց առաջացումը հաճախ պայմանավորված է բազմաթիվ գործոններով, հետևաբար, խոսքն անպայման համալիր ախտորոշման և բուժման  մասին է։ Մեր զրուցակիցն է «Աքսիոմեդ» վնասվածքաբանական վերականգնողական բժշկական կենտրոնի տնօրեն, «Երևան» բժշկական կենտրոնի (նախկին 8-րդ բժշկական կենտրոն) օրթոպեդ, վնասվածքաբան ՀԱԿՈԲ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆԸ: Անուրանալի է բժշկի մասնագիտական ներդրումն ու նվիրումը վնասվածքաբանության եւ օրթոպեդիայի մեջ: Նրա բացառիկ մարդասեր տեսակը,  երկարամյա արգասաբեր գործունեությունը և ահռելի ավանդը  ոլորտում արժանի է մեծագույն հարգանքի ու երախտագիտության: Նա ողջ էությամբ նվիրված է իր առաքելությանը, և իր հիմնադրած կլինիկան այսօր տալիս է բավականին լավ ցուցանիշներ: Մեծ նվիրումով բժիշկ եւ անկեղծ մարդ, որն իր կյանքը նվիրել է մարդկանց  առողջությունը վերականգնելու մեծ առաքելությանը:                                                               

-Հիմնականում ի՞նչ խնդիրների դեպքում կարող են դիմել «Աքսիոմեդ» վնասվածքաբանական վերականգնողական բժշկական կենտրոն։

-Կլինիկան զբաղվում է հենաշարժողական համակարգի խնդիրների բուժօգնությամբ, որի մեջ ներառված է հիմնականում ոսկրամկանային համակարգը։ Աշխատում ենք նաեւ նյութափոխանակության խանգարման արդյունքում առաջացած խնդիրների բուժմամբ։ Իհարկե, բուժառուների գերակա մասը դիմում են ողնաշարային խնդիրների դեպքում, որոնց մեջ մտնում են փափուկ հյուսվածքային պաթոլոգիաները եւ ճողվածքային խնդիրները։ Ընդհանուր առմամբ, կարելի է ասել, ընդգրկել ենք վերականգողական բուժման ամբողջ սպեկտրը, այսինքն` դրա մեջ մտնում են ոչ միայն հետվնասվածքային կամ ողնաշարային, այլ նաեւ նեյրովերականգնողական, ինչպես նաեւ հղիների մոտ առաջացած ողնաշարային համակարգի խնդիրները` կապված ֆիզիոլոգիական փոփոխությունների հետ:   Կիրառելի ծառայություններ, որոնք այսօր աշխարհում ներդրված են  առողջապահական ամբողջ համակարգում: Դրա մեջ մտնում են նախեւառաջ կինեզոթերապիան, ֆիզիոթերապիայի բոլոր բուժմոտեցումները, ռեֆլեքսոթերապիան եւ իհարկե բուժական մերսումը։ Շատ հաճախ բուժման ընթացքում ներառում ենք նաեւ Axiom DRX 9000 տպրակցիոն մեքենան, որը  նույնպես շատ մեծ բուժական արդյունավետություն է ապահովում, հատկապես` ճողվածքների բուժման ժամանակ։ Վերջին տարիներին կիրառության մեջ է մտնել նաեւ օստիոպաթիան, եւ շատ հաճախ այն նույնպես շատ լավ արդյունքներ է ապահովում։ Այսինքն` կիրառում ենք բոլոր այն գիտական մեթոդները, որոնք ընդգրկված են ժամանակակից բուժմոտեցումների պրակտիկայում։

-Օստեոպաթիան  ի՞նչ մեթոդ է,  և որ խնդիրների դեպքում է կիրառվում։                                                            

-Օստեոպաթիան շատ լայն կիրառություն ունի ու  չի ընդգրկում միայն հենաշարժիչ համակարգը, այլ նաեւ ամբողջ օրգանիզմը` բոլոր օրգան համակարգերով։ Օստեոպաթիկ գործառույթներ կան, որոնք կարելի է կիրառել ցանկացած խնդիրների դեպքում, բայց ցավոք,  պետք է նշել, որ այս բուժմեթոդը դեռեւս առողջապահության մեջ պաշտոնապես ընդունված ճյուղ չէ, քանի որ այս բուժմոտեցման տեղեկատվությունը նույնպես բավականին թերի է: Կարող եմ ասել, որ հանրության քիչ զանգվածն է տեղյակ այս մեթոդից, բայց վստահորեն կարող եմ նաև փաստել, որ օստեոպաթայի արդյունավետությունը շատ բարձր է։ Այն իր մեջ չի ընդգրկում կոպիտ բուժմոտեցումներ, այլ հյուսվածքային մակարդակով կատարվող ձեռքի աշխատանք է: Եվ ինչպես վերը նշեցի,  այն ամբողջ աշխարհում բավականին լայն կիրառություն ունի։ Եվրոպական, ամերիկյան առաջատար կլինիկաներում բոլորն ունեն իրենց լիցենզավորված օստեոպատները, որոնք ակտիվ մասնակցություն  ունեն բուժական աշխատանքների մեջ։                                                                                                             

-Բժի՛շկ, մի փոքր խոսեք այն մասին, թե Ձեր կլինիկայում քաշի կարգավորման դեմ ուղղված ինչ ծրագիր է իրականացվում:

-Այն նույնպես գիտական հիմնավորված մեթոդիկա է, և պետք է յուրաքանչյուր բուժառուի համար ցուցաբերվի անհատական մոտեցում։ Առաջնահերթ իրականացվում է ախտորոշում, որի ժամանակ որոշվում են մարմնի տարբեր ցուցանիշները` մարմնի քաշի ինդեքսը, ճարպային եւ ոչ ճարպային, նաև ակտիվ բջջային, հեղուկների` ներբջջային, արտաբջջային, այտուցային մասսաները, որոշվում է կալորիաների ծախսը, մետաբոլիկ տարիքը և այլն: Բացի վերը նշվածներից, շատ ցուցանիշներ են որոշվում, ընդ որում` մեր բժշկական կենտրոնում ընդունելությունը կատարվում է երկու բժիշկների` էնդոկրինոլոգի եւ դիետոլոգի կողմից, եւ ստացած արդյունքի վրա հենվելով, ինչպես նաեւ հաշվի առնելով սոմատիկ վիճակը, ուղեկցող հիվանդությունները, ֆիզիկական տվյալները եւ այլն, յուրաքանչյուր բուժառուի համար տրվում է անհատական սննդակարգ, որը բոլորի համար կարող է լինել խիստ տարբեր: Այս ծրագիրը միտված է բուժառուի քաշի կարգավորման ուղղությամբ, եւ ընդ որում` քաշի կարգավորումը ստացվում է նյութափոխանակության կարգավորման ճանապարհով։ Սա այն ծրագիրն է, որով անցնում են ոչ միայն գեր քաշ ունեցողները, այլեւ` անորեքսիայիով տառապողները։ Անցնելով հետազոտությունը` ստանում են իրենց անհատական դիետան։ Այսինքն` ծրագիրն ուղղված ոչ թե քաշի, այլ նյութափոխանակության կարգավորմանը, արդյունքում քաշի կարգավորումը ստանում ենք երկրորդային, նյութափոխանակության կարգավորման ճանապարհով: Եվ մեթոդի հեղինակները պնդում են, որ ծրագիրը լիովին անցնելու դեպքում, անկախ սննդային վարվելակարգից, մարդը քաշի փոփոխություններ չի ունենում, քանզի նյութափոխանակությունը բարելավվում է այնքանով, որ կարողանում է կարգավորել ցանկացած էքստրեմալ իրավիճակ։ Այն նույնպես բավականին արդյունավետ ծրագիր է և ընթանում է փուլերով. առաջին փուլը 4 շաբաթ տեւողությամբ, 2-րդը`  6, 3-րդը` ավելի երկարատև, եւ յուրաքանչյուր փուլից հետո այդ հետազոտությունը կրկնվում է։ Դիետան հիմնովին փոխվում է, լրիվ այլ սննդակարգ է տրվում, եւ այստեղ շատ կարևոր հոգեբանական պահ կա, որ ցանկացած հերթական հետազոտությունից հետո բուժառուն ինքը կարողանում է թղթի վրա տեսնել, թե որ ցուցանիշը նախկինում ինչքան է եղել, եւ այդ պահին ինչ մակարդակի վրա է այն։ Այսինքն` այստեղ ոչ թե կշեռքն ու հայելին են կարեւոր դառնում, այլ թե ինչ արդյունքի ցուցանիշներ կան այդ պահին, եւ դա շատ լուրջ խթան է հանդիսանում բուժառուների համար` հետագայում ավելի  հետեւողական լինելու։ Շատ հաճախ այս ծրագրին զուգահեռ կիրառվում է նաեւ կինեզոթերապիա, զուտ էներգետիկ ծախսը ապահովելու եւ հենաշարժիչ համակարգը բարելավելու համար, շատ դեպքերում զուգակցվում է ասեղնաբուժությունը, որը նույնպես  արդյունավետ է։                                                       

 -Ձեր կողմից վերը նշված մեթոդները փոխարինո՞ւմ են մեկը մեկին, թե` լրացնում։

-Միանշանակ, դրանք բոլորը մեկը մյուսին լրացնող մեթոդներ են, եւ իհարկե հայտնագործություն չեմ անի, որ ասեմ, որ համակցված թերապիայի արդյունքներն ավելի գոհացուցիչ են։

 -Որպես վնասվածք-օրթոպեդ, ըստ Ձեզ, որ հիվանդություններն են այսօր երիտասարդացում ապրել։                                                                                                                            

-Պրակտիկապես կարող ենք ասել, որ հենաշարժիչ համակարգի բոլոր խնդիրների տհաճ երեւույթները երիտասարդացում են ապրել։ Դա իհարկե ավելի շատ կապված է մեր տոտալ ադինամիայի հետ, քանզի մենք դադարել ենք շարժվել եւ օրվա հիմնական մասն անցկացնում ենք համակարգչի, պլանշետի  կամ հեռախոսի ընկերակցությամբ, իսկ դա արդեն իսկ հենաշարժիչ համակարգի համար առաջացնում է շատ լուրջ խնդիրներ, ձեւափոխումներ եւ ընդհանրապես հենաշարժիչ համակարգի խաթարում, որը  հիմք է հանդիսանում տարատեսակ հիվանդությունների առաջացման համար։ Այսպես որ,  երբեմն ես ինձ թույլ եմ տալիս ասել, որ պրակտիկապես չկա այսօր մի չափահաս մարդ, որը հենաշարժիչ համակարգի խնդիրներ չունենա. իրականությունը դա է, քանզի մենք շատ ժամանակ ենք տրամադրում տեխնոլոգիաներին թե՛ աշխատանքի վայրում, թե՛ հանգստի ժամանակ, եւ գալիս է մի պահ, որ պետք է առողջության տեսանկյունից, այսպես ասած, դրա պատասխանը տանք։                                                                                                                                      

– Կիֆոզ, սկոլիոզ. կտարբերակե՞ք մեր ընթերցողների համար դրանց զարգացման տեսակները։                                                                                                                                  

-Իրականում դրանք տարբեր պաթոլոգիաներ են։ Նորմայում յուրաքանչյուր մարդու մոտ մենք մասնագիտորեն տեսնում ենք պարանոցային եւ գոտկային լորդոզ, կրծքային կիֆոզ, ինչպես նաեւ սրբոսկրային կիֆոզ։ Եվ նորմայում այդ բնականոն կորությունների անկյունները պետք է իհարկե տատանվեն որոշակի սահմաններում։ Եվ այդ անկյունների փոփոխություններն են, որ արդեն հանդիսանում են հիվանդություն։ Բայց լորդոզն ու կիֆոզը նորմալ բնականոն կորություններ են, որոնք պետք է ունենալ։ Իհարկե, կորությունների փոփոխությունները լինում են տարբեր` նորմայից ավել կամ պակաս։ Անկյունների ավելանալը ստացել է հիպեր անվանումը, այսինքն` հիպերլորդոզ, հիպերկիֆոզ, իսկ երբ այդ անկյունը նորմայից պակաս է լինում, ասում ենք հարթեցում, որը կարող լինել ե՛ւ լորդոզի, ե՛ւ կիֆոզի հարթեցում: Այն նույնպես բավականին բարդ հիվանդություն է։ Կրկին անդրադառնալով համակարգչային տեխնոլոգիաների զարգացմանը` վերջին տարիներին առավել շատ է հանդիպում հենց  հարթեցում ասվածը, մանավանդ` պարանոցային հատվածում, եւ շատ հաճախ ունենում ենք ոչ միայն պարանոցային լորդոզի հարթեցում, նաեւ նույնիսկ այդ լորդոզի տրանսֆորմացիա պաթոլոգիական կիֆոզի: Այսինքն` լորդոզը ոչ միայն հարթվում է, այլեւ սկսում է ձեռք բերել հակառակ կորությունը, եւ  դա այն խնդիրն է, որն իր հետ բերում է այնպիսի գանգատներ, որոնց պատճառով մարդիկ  դիմում են տարբեր բժիշկների` հասկանալու, թե ինչ է կատարվում։ Պարանոցային լորդոզի հարթեցումը իր հերթին կարող է  բերել ցավեր պարանոցում, գլխացավեր, գլխապտույտներ, աղմուկ ականջներում, երբեմն նույնիսկ` ընդուպ  սրտխառնոց։ Նկատվում է նաեւ օրթոստատիկ կլինիկա` տեղից կտրուկ կանգնելիս գլխապտույտ, կարող է աչքերի առջեւ սեւանալ: Եվ այս պաթոլոգիկ վիճակների հետ կապված`  բուժառուներն առաջնահերթ դիմում են թերապեւտի, սրտաբանի, նյարդաբանի, նեյրովիրաբույժի, քիթ-կոկորդ-ականջաբանի օգնությանը. կարող եմ շարունակել նեղ մասնագետների ցանկը, քանզի կլինիկական պատկերն է այդպիսին` ոչ կողմնորոշված։ Եվ առավել հաճախ այդ բուժառուները վերջում են դիմում մեր բուժօգնությանը: Մկանային կարկասի հետ տարվող աշխատանքների արդյունքում բավականին լավ արդյունքներ են գրանցվում։ Եթե բուժում ասելով` մենք հասկանում ենք, որ 50 տարեկան կնոջը պետք է դարձնենք 25 տարեկան, իհարկե դա խելամիտ չէ: Պարզապես, մենք ձգտում ենք ստանալ վիճակ, որի դեպքում բուժառուն հետագայում կապրի  հենաշարժիչ համակարգի առանց ցավային սինդրոմների, գանգատների եւ բողոքի: Դա իրականում հնարավոր է մեր կողմից տարվող բուժումների արդյունքում։                                                                                                                                         

- Ի՞նչ կասեք բժշկի դիմելու, դիմելիության կուլտուրայի մասին։                                                

-Իրականում, կարծում եմ, դիմելիությունը բխում է բուժառուի ունեցած գանգատներից: Եթե նրա մոտ արդեն առկա են գանգատներ, այսպես թե այնպես նա դիմում է բժշկի օգնությանը։ Իսկ ինչ վերաբերում է դիմելիության կուլտուրային, ապա կասեմ, որ վերջին տարիներին դրական տեղաշարժ իհարկե նկատելի է այդ առումով: Նախկինի պես չէ, որ ըստ հայկական մտածելակերպի` դանակը հասներ ոսկորին, նոր դիմեին բժշկի օգնությանը։ Իսկ այսօր շատ հաճախ են լինում դեպքեր, երբ մեզ դիմում է, օրինակ, երիտասարդ կին, որը ցանկանում է մինչ հղիությունը պատրաստել իր օրգանիզմը հղիության` ցանկանալով իր հենաշարժիչ համակարգը բերել պատշաճ վիճակի` գիտակցելով իր սպասելիքը հղիության ընթացքում: Դա իրականացվում է  կանխարգելիչ նկատառումներով. իրականում նա գանգատ չունի, որը, ըստ իս, բավականին գովելի քայլ է, քանզի հղիության ընթացքում սկսվող խնդիրների ժամանակ, կարծես, մեր ձեռքերը կապված են լինում. իրավունք չունենք ամեն հետազոտություն կատարել, քանզի հղիության ընթացքում առաջացած խնդիրների դեպքում նախնական անամնեզ չունենալու առկայության դեպքում սկսում ենք, այսպես ասած, մոտավորապես աշխատել բուժառուի հետ, որն իհարկե այդքան էլ ցանկալի չէ։                                                       

-Երիտասարդ կադրերի հետ շփվելով՝ ի՞նչ պատկերացում եք կազմում մեր առողջապահության ոլորտի ապագայի մասին։                                                                           

-Կասեմ, որ այսօր ուսանողների քանակը բավականին շատ է, բայց իրականում ձգտող, պրպտող տեսակներ, ըստ իս, ցավոք, քիչ կան։ Ինձ թվում է` այն ուսանողը, որը գիտակցված գնում է այդ քայլին` դառնալ բժիշկ, հաշվի առնելով իրենց սպասվելիք դժվարությունները, իրականում ընդհանուր առմամբ կհասնի իր նպատակին, կդառնա լավագույն մասնագետը, քանզի բժշկությունը ամենամարդասիրական մասնագիտություններից մեկն է։                                                            

-Ի՞նչ նոր ասելիք ունի իր ոլորտում այսօր «Աքսիոմեդ» կլինիկան։                                                                        

-Մեր կլինիկայի գործունեության մեջ այսօր բավականին մեծ առաջընթաց է նկատելի, որը չեմ համեմատի սրանից 10 տարի առաջվա հետ, քանզի այս տարիների ընթացքում բավականին շատ համալրվել է թե՛ տեխնիկական, սարքավորումների, մարզասարքերի եւ թե՛ աշխատանքային թիմը: Այսօր մենք անհամեմատ մեծ ծավալի աշխատանքներ ենք տանում, իսկ աշխատանքային ծավալը նաև նոր փորձ է, նոր գիտելիք, նոր տեխնիկա, նոր բուժմոտեցումների տակտիկա, ընթացիկ, անընդմեջ աճելու, բարելավման արդյունքում։                           

-Արդյո՞ք արտերկրից ունենում եք բուժառուներ։                                                                    

-Այո, շատ հաճախ, ավելի շատ ամռանը, քանզի բոլորիս էլ գիտենք, որ մեր երկրում բժշկությունն ավելի մատչելի է, քան` դրսում։ Նաեւ լինում են  արտերկրացի բուժառուներ, ովքեր մեր երկրում են աշխատում և  ժամանակավոր բնակվելով մեզ մոտ` օգտվում են մեր բուժծառայությունից։                                                                                   

-Իսկ որպես վերջաբան` Ձեր մասնագիտական խորհուրդը  մեր ընթերցողներին։                                                                                                                                                               

-Ուղղակի մեր հանրությանը խորհուրդ կտամ  քիչ զլանալ, շատ շարժվել, ուշադիր լինել առողջության հանդեպ, քանզի մեր օրգանիզմը ունի բավականին հարուստ ռեսուրսներ եւ ռեզերվներ, բայց պետք չէ դրանք վատնել աջ ու ձախ, որովհետև ցանկացած ռեզերվ մի օր սպառվելու է։ Ցանկալի է օրգանիզմին տալ այն, ինչը ինքը մեզանից պահանջում է, քանզի այն չի կարող ծառայել քեզ եւ նեղություն չտալ։ Իրականում մեր հենաշարժիչ համակարգը շատ շնորհակալ համակարգ է. երբ դու իրեն մատուցում ես որեւէ ծառայություն, այն միանշանակ քեզ դրական պատասխան է տալիս։ Իսկ երբ դու անընդհատ, այսպես ասած, իրեն շահագործում ես, այն սկզբնական շրջանում նույն իր ռեզերվների հաշվին կոմպենսացիա է կատարում, բայց պետք է միաժամանակ հասկանալ, որ կոմպենսացիան անսպառ եւ անժամկետ չի կարող լինել, քանզի ցանկացած կոմպեսացիային հետևում է դեկոմպեսացիան, որաի արդյունքում սկսում են կտրուկ ի հայտ գալ խնդիրներ, որոնց լուծումը դառնում է բավականին երկարատեւ եւ դժվարին։ Այնպես որ, առողջ ապրելու համար պետք է  սիրել ու պահպանել մարմինը։ Առողջ եղեք։

 Հարցազրույցը վարեց Լուսինե Գալստյանը

«Հնարավորն ու անհնարն է արվում բարձրակարգ բուժօգնություն մատուցելու համար»

Հայաստանը վերջին տարիներին սրտաբանության ոլորտում արձանագրել է լուրջ հաջողություններ: Մեր երկրում իրականացվում են սրտաբանության վերջին միտումներին համապատասխան բարդագույն վիրահատություններ:

Սրտաբանությունը Հայաստանում զարգացող ճյուղ է, այն պահանջում է արհեստավարժություն, բարձր պատրաստվածություն և բացառիկ հմտություններ:

Վստահաբար կարող ենք ասել, որ այսօր մեր հանրապետությունում ունենք սիրտ-անոթային ծանրագույն հիվանդություններով տառապող մարդկանց էականորեն ապաքինելու, շատ հաճախ նրանց լիովին առողջացնելու հնարավորություն, ինչը, իրավամբ, նաև հեղափոխական համարձակ մտքի արգասիքն է:

Այսօր մեր նվիրյալ բժիշկներն իրենց փորձառության ու ներուժի շնորհիվ իրականացնում են անհնարն ու հնարավորը՝ առաջ գնալու բժշկության անկանխատեսելի  ճանապարհներով, որտեղ փորձում են արժևորել իրենց ծանրակշիռ  ու նվիրական վաստակը:

Ինտերվենցիոն սրտաբան, «Բեսթ Լայֆ» հայ–ճապոնական բժշկական կենտրոնի գլխավոր բժիշկ Կարեն Համբարձումյանը սրտաբանության մեջ մեծ ավանդի և նվիրման համար բազմիցս արժանացել է մեծագույն պարգևների: Բժշկի բացառիկ մարդասեր տեսակը,  անուրանալի ավանդն ու անձնվեր աշխատանքը մարդկային կյանքերի փրկության անօրինակ սխրանք է: Նրա  վաստակը պարզապես անգնահատելի է, իսկ ավյունն ու ջանասիրությունը` օրինակ շատերի համար:

Մարդկային բազմաթիվ կյանքեր փրկած բժիշկ Համբարձումյանի գլխավորությամբ կենտրոնում ցուցաբերվում է լայնածավալ բուժօգնություն` սրտաբանության հիմնական ուղղություններով։ Նրա գլխավորությամբ աշխատակազմը շատ մեծ պատասխանատվությամբ ու բժշկին վայել պատվախնդրությամբ  լուծում է  սրտաբանության  մեջ ծառացած վիրաբուժական և ոչ վիրաբուժական ցանկացած բնույթի խնդիր։

-Պարոն Համբարձումյան, ինչպե՞ս է դրսևորվում առիթմիան, որոնք են առիթմիայի առավել հաճախ հանդիպող նշանները:                                             

- Սրտաբանական հիվանդությունների շարքում մեծ տարածում ունեն սրտի ռիթմի տարատեսակ խանգարումները`  հասարակության մեջ ճանաչում գտած առիթմիա անվանումով։ Գանգատները դրսևորվում են շնչարգելությամբ, սրտի անկանոն աշխատանքով, երբեմն` գլխապտույտով, բուժառուները հաճախ նշում են, որ նկատում են սրտի աշխատանքի ավելի ուժգին լսելիությունը, կամ հակառակը՝ չեն լսում սրտի զարկերը։ Կան առիթմիայի տարբեր տեսակներ` տարբեր վտանգավորության աստիճանի, այսինքն` անվտանգ առիթմիայից մինչև շտապ  հոսպիտալացման կարիք ունեցող առիթմիա։ Շատ է հաճախացել մեր ազգաբնակչության մեջ նախասրտերի շողացող առիթմիան, որի դեպքում նախասրտերն անկանոն կծկումներ են ունենում: Կարևոր է հիշել, որ ցանկացած խնդրի դեպքում պետք է վաղ դիմել բժշկի, որպեսզի ախտորոշվի առիթմիայի տեսակը, և մշակվի բուժմոտեցման համապատասխան ձևը։

-Ո՞ր խնդրի հետևանքով է անձն ունենում սրտխփոց հանգստի ժամանակ:   

-Սիրտը, հանդիսանալով շատ զգայուն օրգան, սրտխփոցի տեսքով արձագանքում է օրգանիզմում տեղի ունեցող ցանկացած փոփոխության, լինի դա օրգանական, օրինակ` ստամոքս-աղիքային տրակտի կամ  վահանաձև գեղձի խնդիրներ, թե` սթրեսային իրավիճակներ:

-Կարծես թե, ազգաբնակչության շրջանում հաճախացել են քնային զարկերակերի հետ կապված խնդիրները: Խնդրում եմ նշեք, որոնք են տվյալ հիվանդության ախտանիշները:  

-Քնային զարկերակի նեղացումը կարող է զարգանալ առանց ախտանշանների և հայտնաբերվի պատահական հետազոտությունների արդյունքում: Եթե բուժառուն ունի որևէ համակարգի անոթային ախտահարում, այսինքն, եթե ունեցել է սրտի իշեմիկ հիվանդություն, սրտի անոթների ախտահարում, ապա անպայման պետք է հետազոտվեն քնային  զարկերակները, կամ հակառակը, եթե ունեցել է ոտքի անոթների խնդիրներ, խցանումներ, պետք է անպայման հետազոտվեն սրտի անոթները կամ քնային զարկերակները:

Ամբողջ անոթային համակարգը փոխկապակցված է, ախտահարման առաջնային պատճառներից է  աթերոսկլերոզ հիվանդությունը կամ լիպիդային փոխանակության խանգարումը, որն արտահայտվում է բուժառուների շրջանում առավել հայտնի խոլեստերինի մակարդակի տատանումներում:

 Մեր բժշկական կենտրոնում սահմանել եմ լիակատար հետազոտման ընթացակարգ, և մեր բոլոր  բուժառուները, որոնք անցնում են սրտային վիրահատություններ, սրտի անոթների ստենտավորում, արդեն իսկ մինչհոսպիտալացման փուլում անցնում են այն բոլոր հետազոտությունները, որոնք ուղղված են հայտնաբերելու ցանկացած անոթային խնդիր: Այդ կապակցությամբ կատարվում են պարանոցի անոթների  (քնային զարկերակների հիվանդությունները հայտնաբերելու նպատակով) և ստորին վերջույթների դուպլեքս հետազոտություն: Այս հետազոտություններն անցավ են, տևողությունը 15-20 րոպե է, բայց մեզ  համար` բավականին ինֆորմատիվ։

Հարկավոր է նշել, որ 80 տոկոս դեպքերում հայտաբերվում են այս կամ այն աստիճանի բարդության խնդիրներ։ Ճիշտ է, ոչ բոլոր դեպքերն են թելադրում վիրահատական միջամտություն, բայց մեծ մասամբ տեսնում ենք ախտահարված քնային զարկերակներ` 40-80 տոկոս նեղացումներով, և այդ 80 տոկոսից մոտավորապես 50-60 տոկոսը կարիք են ունենում ինչ-որ միջամտության, դեղորայքային բուժման կամ քնային զարկերակների ստենտավորման, որը մեր կենտրոնում կատարվում է ամեն օր, փակ կամ բաց եղանակով։

-Ովքե՞ր կարող են դառնալ «Բեսթ Լայֆ» պոլիկլինիկաների շահառուներ։

-Ոչ մի սահմանափակում չկա` մեր կողմից սահմանված, տարածքային և մարզային ցանկացած բուժառու, ով կցանկանա դառնալ «Բեսթ Լայֆ» պոլիկլինիկայի շահառու, կարող է դիմել մեզ, շատ արագ ընթացակարգով կկատարվի գրանցման աշխատանքը օնլայն կարգով, օրեր և ամիսներ սպասելու կարիք չկա։

-Արդյո՞ք ունեն արտոնություններ  պետպատվերի շահառու հանդիսացող քաղաքացիները, եթե բուժօգնություն են ստանում «Բեսթ Լայֆ» բժշկական կենտրոնում։

-Այո ունեն, շուրջ 5 տարի է, ինչ մեր բժշկական կենտրոնում պետպատվերի շրջանակներում ծրագրի շահառուները տարատեսակ խնդիրների դեպքում սպասարկվում են անվճար հիմունքներով: «Փարոսի» շահառուները, ովքեր ունեն   28 և ավելի բալ, իրենց համար բոլոր սրտային վիրահատական միջամտությունները կատարվում են անվճար՝ կորոնարոգրաֆիա, ստենտավորում, բաց վիրահատություն, ռիթմավար սարքերի տեղադրում: Զինվորականները և իրենց ընտանիքի անդամները վերը նշված միջամտությունները նույնպես ստանում են անվճար, հաշմանդամության 1-ին, 2-րդ, և 3-րդ կարգի հաշմանդամերը նույնպես հնարավորություն ունեն օգտվել վերը նշված ծառայություններից, ինչը սահմանված է պետական կարգով։

Ուղղակի, մեր հասարակության մեջ մի թյուր կարծիք կա, որ անվճար ասվածի տակ ամեն ինչն է անվճար, բայց այդպես չէ։ Ենթադրենք, ցանկանում են առանձին հիվանդասենյակ, իհարկե, դա վճարովի է, կամ վիրահատության ժամանակ կամ հետո արյան փոխարինիչների ներարկման կարիք կա, պլազման, արյունը կրկին անվճար չէ։

Պետության կողմից երաշխավորված և սահմանված կարգ կա. օրինակ` դեղորայքային բուժման դեպքում 15.000 դրամ և ավել գնային արժողությամբ թանկ անտիբիոտիկ ստանալու դեպքում, կամ եթե ալբումին պետք է  ներարկել, պետք է վճարել: Այսինքն 90 տոկոս դեպքերում անվճար է, իսկ 10 տոկոս հավելյալ բուժմոտեցումների անհրաժեշտության դեպքում անվճար չէ։

-Տեղյակ ենք, որ համագործակցում ենք սիրտ-անոթային և ինտերվենցիոն սրտաբանության ոլորտում տասնամյակների փորձ ունեցող պրոֆեսոր Մասահիսա Յամանեի հետ, ով Ճապոնիայի Saitama Sekishinkai հիվանդանոցի սիրտ-անոթային բժշկության ավագ խորհրդատուն է։ Կմանրամասնե՞ք այդ համագործակցության արդյունքների մասին։                                                    

-Նախկինում այն բուժառուն, ով ունենում էր սիրտ-անոթային համակարգի խնդիրներ, օրինակ` անոթները փակ էին կամ երկար ժամանակ ունեցել է  քրոնիկ փակ անոթ, այդ դեպքում կատարվում էին բաց վիրահատություններ։ Պրոֆեսոր Յամանեն աշխարհում այն 5-6 նեղ մասնագետներից մեկն է, ով բերեց այս ոլորտի մի նոր ճյուղ, որը կոչվում է քրոնիկ փակ անոթների բացում, ինչպես անտեգրատ, այնպես էլ ռետրոգրատ ճանապարհով։ Հատուկ գործիքների, միկրոկատետրների, ուղելարերի օգնությամբ հակադարձ կամ անտեգրատ եղանակով մտնում և բացվում է այդ փակ անոթը։

Այդ մեթոդը  ներդրվել և կիրառվում է մեր կենտրոնում շուրջ 5 տարի, տարեկան վիրահատում ենք մոտ 70-80 բուժառուների: Մեր իրականությունում սա բավականին լուրջ թիվ է: Եթե նախկինում պետք է կատարվեր բաց եղանակով վիրահատական միջամտություն, այսինքն` կրծքավանդակը հատվեր, բարձր լինեին ռիսկի գործոնները, իրականացվեր  հետվիրահատական ապաքինման բարդ շրջան, ապա հիմա նման հիվանդությունների մեծ մասի բուժումը փակ եղանակով է կատարվում։

Այո, այդ մեթոդի ներդրման մեջ մեծ լումա ունի պրոֆեսոր Յամանեն, ինչպես նաև պրոֆեսոր Ալֆրեդո Գալասին, որոնց հետ մենք տարին 1-2 անգամ պարբերաբար կատարում ենք փորձի փոխանակում. կամ իրենք են գալիս, կամ մեր մասնագետներն են գնում, և այդ մեթոդը, վստահորեն կարելի է ասել, հաջողությամբ կիրառվում է մեր կենտրոնում: 

-Պարոն Համբարձումյան, ձեր բժշկական կենտրոնն արդյո՞ք ունի նոր ասելիք սրտաբանության ոլորտում։                

- Երբ ստեղծեցինք «Բեսթ Լայֆ» բժշկական կենտրոնը, որդեգրեցինք այն քաղաքականությունը, որ չպետք է լինենք  հերթական բժշկական բիզնես կենտրոնը, որոշեցինք լինել մի կենտրոն, որն առաջատարը կլինի ոչ  միայն Հայաստանում, այլ տարածաշրջանում սիրտ-անոթային հիվանդությունների ախտորոշման և բուժման ոլորտում։ Եվ դրա վառ ապացույցն ու գնահատանքն է ISO 9001:2015 միջազգային սերտիֆիկացումը։ Բժշկությունն այսօր մեզ մշտապես պահում է նորարարությունների զարկերակի վրա, անվերջ պահանջում է վերապատրաստում և փորձի փոխանակում:

Շատ դեպքերում մենք ինքնուրույն չենք կարող այդ առաջընթացը գրանցել, քանզի այն կախված է մեծ ֆինանսերի և այլ գործոնների հետ, իսկ ճապոնացի պրոֆեսոր Յամանեն աշխարհահռչակ ճապոնական առաջատար «Ասսա» ընկերության (ամբողջ աշխարհում առաջատարն է քրոնիկ անոթների համար նախատեսված գործիքների արտադրությամբ) առաջատար մասնագետն է  և էքսպերտը այս  ոլորտում: Եվ պարբերաբար նրա այցերը, թրեյնինգները, մաստեր կլասները բերում են մեզ նոր մակարդակի այդ մասնագիտության մեջ: Եվ փառք Աստծո, ինչը, որ կատարվում է աշխարհում քրոնիկ փակ անոթների բացման ուղղությամբ, նույն մակարդակով կատարվում է «Բեսթ Լայֆ» բժշկական կենտրոնում։

Անցած տարի դեկտեմբերին, պրոֆեսոր Յամանեի հետ մեր կենտրոնում կատարեցինք մի շարք բարդագույն վիրահատություններ, և այդ համագործակցության արդյունքում մենք ստեղծեցինք նաև բորտ. երբ խորհրդատվության կարիք է լինում,  կամ երբ լինում են բարդագույն դեպքեր, դիմում ենք պրոֆեսորներ Ալֆրեդո Գալասիին և Յամանեին, կապ ենք հաստատում իրենց հետ և քննարկման արդյունքում` կոնսուլիումի միջոցով, գալով ընդհանուր հայտարարի, տվյալ բուժառուի համար ընտրում ենք բուժման լավագույն տակտիկան: Նշեմ, որ մեր մասնագետներն էլ հմտանում են այդ ուղղվածությամբ, և անցյալ տարի մեր մի քանի մասնագետներ մեկնեցին Ճապոնիա` տվյալ ուղղվածությամբ վերապատրաստման:

-Նշեցիք, որ  «Բեսթ Լայֆ» բժշկական կենտրոնը պաշտոնապես ստացավ ISO 9001:2015 միջազգային սերտիֆիկացում։ Շնորհավորում ենք այդ առիթով և մաղթում նորանոր ձեռքբերումներ։ Կմանրամասնե՞ք:                   

-Մենք որդեգրել ենք հետևյալ գաղափարը, որ պետք է նվազագույն ծախսով ստանանք առավելագույն արդյունք, և եթե մենք գնային քաղաքականությունը փոփոխում ենք՝ գնիջեցման հաշվին, իհարկե չի տուժում որակը:

Մեր բժշկական կենտրոնը հանդիսանում է մի շարք առաջատար ընկերությունների պաշտոնական ներկայացուցիչը, որոնք լավագույնն են աշխարհում։ «Բիոտրոնիկ» ընկերությունը, որը լավագույնն է թե՛ առիթմոլոգիայի ոլորտին վերաբերող արտադրանքով, թե՛ իր ստենտերով, նրանց «Օստերոմիշեն» ստենտն այսօր լավագույնն է ամբողջ աշխարհում, որը  Հայաստանում տեղադրվում է միայն մեր կենտրոնում, և  իրենց դեղապատ «պանտերալյուքս» բալոնները, որոնք կրկին աշխարհում լավագույնն են համարվում, նույնպես կիրառվում են մեզ մոտ:

«ԱՍՍԱ» աշխարհահռչակ ճապոնական ընկերությունն առաջատարն է աշխարհում ինտրերվեցիոն սրտաբանության մեջ իր բժշկական գործիքներով՝ միկրոկատետրների, կատետրների ուղելարերի և այլն բժշկական պարագաների  առումով։ Ինչպես նաև ամերիկյան «Մեդլայն» բժշկական ընկերությունը, որը կրկին լավագույնն է իր արտադրության ոլորտում  ամբողջ աշխարհում բժշկական պարագաների` թանզիֆից, անձեռոցիկից սկսած, տարբեր բժշկական պարագաներով վերջացրած, որոնց ներկողը կրկին մենք ենք։ Եվ արդյունքում այս լավագույն ընկերությունների արտադրատեսակներով, նվազագույն գնով բուժառուներին տալիս ենք առավելագույն արդյունք: Ե՛վ մեր մասնագետները, և՛  բժշկական կենտրոնի կառուցվածքը, լոգիստիկան, պոլիկլինիկան և շտապօգնությունը,  որտեղ  տեղակայված  են  վերակենդանացման բաժանմունքները (դրանք երրորդ մակարդակի են իրենց հագեցվածությամբ) ISO 9001:2015 միջազգային սերտիֆիկացման շնորհմամբ  ստացան ճիշտ և գրագետ աշխատանքի գնահատականը:

Ուսումնասիրում ենք թե՛ տեղային, թե՛ միջազգային առողջապահական շուկան:

Այն բժշկական միջամտությունները, որոնք տալիս են նվազագույն ռիսկ և առավելագույն  արդյունք, միանգամից տեղայնացում ենք մեր կենտրոնում։

Մեր կենտրոնը Հայաստանում միակն է, որը զբաղվում է լուծվող ստենտերի տեղադրմամբ, միակն ենք տարածաշրջանում, որ կիրառում ենք «Շոկվեյ» սարքը, այսինքն, երբ անոթը կարծրացած ու քարացած է, կատարվում է միջամտություն, որը կոչվում է ներանոթային լիտոտրիպսիա, և այդ հատուկ մեթոդով կոտրվում են «կարծրացումները», արդյունքում բացվում է անոթը։

Միակն ենք Հայաստանում, որ կատարում ենք աորտալ փականի պրոթեզավորում հիվանդի սեփական պերիկարդից, որն ունի շատ բարձր ռիսկեր, բայց  նաև`մի շարք առավելություններ։

Նշեմ, որ մեր բժշկական կենտրոնում զարգացնում ենք նաև անոթաբանությունը: Տարբեր տեսակի անոթային խնդիրների դեպքում՝ կրծքային, որովայնի աորտայի խնդիրներ, կատարում ենք էնդոպրոթեզավորում` բաց և փակ եղանակով։  Այսինքն` մենք անում ենք ամեն հնարավորը ու անհնարը, որ մեր հասարակությունը ստանա ամերիկյան և եվրոպական բժշկությանը համընթաց մատչելի արժեքով  բարձրակարգ բուժօգնություն։

 Ունենք շտապօգնության ծառայություն, քանի որ շատ կարևոր է ժամանակին հիվանդին բժշկական կենտրոն հասցնելը, ախտորոշել և տալ անհրաժեշտ բուժօգնությունը։ Շտապօգնություն ծառայությունն անվճար է, և Երևան քաղաքի տարածքում սիրտ-անոթային համակարգի ցանկացած խնդրի դեպքում՝ կրծքավանդակում ցավի զգացում, հևոցի, սրտի անկանոն աշխատանքի դեպքում կարող են արագ զանգել մեր Շտապօգնության ծառայություն, և  մասնագետների բրիգադը, տալով արագ և ճշգրիտ առաջին բուժօգնությունը, անհրաժեշտության դեպքում բուժառուին  միանգամից կտեղափոխի մեր բժշկական կենտրոն` ստանալու անհրաժեշտ անվճար բժշկական օգնություն։

Հասարակությունը պետք է ընտրի այն բժշկական կենտրոնները, որտեղ  սիրտ-անոթային համակարգի խնդիրների դեպքում մատուցվում է ամբողջական բուժօգնություն։

-Եվ որպես վերջաբան` Ձեր մաղթանքն ու հորդորը մեր հանրությանը, մեր ընթերցողներին։

-Մեր հասարակությանը միայն կմաղթեմ համբերատարություն, այն, ինչ մեր ժողովուրդը վերապրեց այս վերջին 4-5 տարիներին, անբուժելի ցավ է. պատերազմ, մեր արցախյան հայրենակիցների տնազրկում, գաղթականներ: Կցանկանամ, որ հավատով լցվենք առ Աստված, լինենք միասնական, միաբան, իրար սիրող, ներող. միաբանության մեջ է մեր հաջողությունը։ Եվ մեր հասարակությունը թող հետևություններ անի այս իրավիճակներից. արժևորենք այն, ինչ ունենք` մի կողմ թողնելով հպարտություն ասվածը,  միմյանց քննադատելն ու փնովելը: Ես լիահույս եմ, որ Աստված դեռ իր վերջին խոսքը չի ասել Արցախ աշխարհի հարցում։ Միգուցե, շատերի համար անտրամաբանական թվա ասածս, բայց ես հավատում եմ, որ Արցախ աշխարհը կրկին մերն է լինելու։

Հարցազրույցը վարեց Լուսինե Գալստյանը