Վաղուց  ապացուցված դրույթ է, որ ժամանակին բժշկին դիմելը հեշտացնում է հիվանդի և բժշկի աշխատանքը

Բժշկի մասնագիտությունը սահմաններ չի ճանաչում, և այս մասնագիտությունն ընտրած մարդը համամարդկային սիրո  որդեգիրն է:
Մեր զրուցակիցը` «Աստղիկ» բժշկական կենտրոնի էնդոկրինոլոգ Նարինե Բեգլարյանը, իր մասնագիտական ուղու լավագույն տարիները նվիրել է բժշկագիտությանը և չնայած երիտասարդ տարիքին, արդեն մեծագույն պատասխանատվություն և մասնագիտական բարձր պատրաստվածություն է կրում: Բազմիցս անցել է վերապատրաստումներ` իր գիտելիքներն ու ունակությունները ներդնելով էնդոկրինոլոգիայի զարգացման գործում:

Որքան էլ գայթակղիչ է բժշկի աշխատանքը, նույնչափ պարտավորեցնող և դժվար է, ու ըստ մեր զրուցակցի՝ բազմիցս ավելի մեծ մարդասիրություն, համբերություն, բարություն է պահանջում, քան շատ այլ մասնագիտություններ։ Բժիշկն այս համոզմանն է եկել իր աշխատանքի ընթացքում, նա  ի սկզբանե գտել է հաջողության բանալին. դա  մարդասիրությունից ծնված սերն է  հիվանդների հանդեպ:

Բոլորիս լավ հասկանալի է հիվանդի հոգեբանությունը։ Լավագույն բժիշկ փնտրելիս ու ընտրելիս հիվանդը ոչ պակաս կարևորում է մարդկային վերաբերմունքը: Բուժմանը հավասար՝ հիվանդին  իր առողջությամբ մտահոգ, իր մասին ոչ միայն մասնագիտորեն, այլ նաև մարդկայնորեն հոգ տանող բժիշկ է հարկավոր: Միայն այս երկուսի զուգակցությամբ կարող է ձևավորվել  բժիշկ-հիվանդ անչափ կարևոր փոխադարձ կապը, որի առկայությունն ինքնին վստահության և բուժման արդյունավետության գրավական է:       

-Բժշկուհի, ո՞րն է Գրևսի հիվանդությունը,  որո՞նք են ախտանշանները և առաջացման պատճառները։ 

-Նախ ասեմ, որ Գրևսի հիվանդությունը, ժողովրդական լեզվով ասած, թունավոր զոբն է (թունավոր խպիպ), երբ  վահանաձև գեղձը նորմայից շատ հորմոններ է արտադրում։ Այդ ավելացած արտադրությունը իրականանում է հատուկ ակտիվացնող հակամարմիններով՝ այսինքն՝  միջնորդավորված է իմունային համակարգի ավելցուկ գործունեությամբ, ինչը բերում է արյան մեջ հորմոնների ցուցանիշների  բարձրացմանը։ Հիմնական ախտանշաններն են՝ սրտխփոց, քրտադրություն, քաշի կորուստ, նյարդային լարվածություն, ձեռքերի դող։ Բայց որոշ տարիքային խմբերում, մասնավորապես մեծահասակների մոտ,  Գրևսի հիվանդության ախտանիշներից կարող է դրսևորվել միայն սրտխփոցը, և անգամ կարող է քաշի ավելցուկ գրանցվել, չնայած որ այս հիվանդությանը բնորոշ է քաշի նվազումը։ Սովորաբար այս հիվանդները տաքի հանդեպ ունեն անտանելիություն, այսինքն՝ տաք միջավայրում իրենց ինքնազգացողությունը վատթարանում է։ Բայց կլինիկական պրակտիկայում  շատ ենք հանդիպում դեպքերի, երբ  հիվանդն ընդհակառակը՝ մրսում է, չնայած հիպերթիրեոզի առկայությանը: Հետևաբար, միայն ախտանիշների վրա հիմնվելով ախտորոշելը սխալ է: Այդ պատճառով այլ նեղ մասնագետներ, մասնավորպես սրտաբանները,  լավ տեղյակ են, որ եթե հիվանդը նշում է սրտխփոց, պարտադիր պետք է ստուգել վահանաձև գեղձի հորմոնները, իսկ մյուսները՝ օրինակ` գաստրոէնտերոլոգները, նյարդաբանները հետազոտում են վահանաձև գեղձի հորմոնները, եթե գանգատներից առկա են լինում քաշի նվազումը, նյարդային լարվածությունը, գլխացավերը։ Հիվանդը վերը նշված ախտանիշներից որևէ մեկի  առկայության դեպքում չի մտածում խպիպի առկայության մասին, ուստի, ինչպես բազմիցս նշել եմ, այս հիվանդության մասին կասկածում են այլ նեղ մասնագետներ, իհարկե, վերջնական ախտորոշումը դրվում է էնդոկրինոլոգների կողմից։ Գրևսի հիվանդությանը զուգահեռ ոչ միշտ, բայց հաճախ, կարող է զարգանալ էնդոկրին օֆթալմոպաթիա, երբ  աչքերը ծավալով մեծանում են, չռվում են, կարծես դուրս են պրծնում, առաջանում է լարվածություն աչքերում,  ավազի հատիկի զգացողություն։ Իրականում շատերին թվում է, որ սա թունավոր խպիպի պարտադիր ախտանիշ է, սակայն այն համարվում է առանձին հիվանդություն, և, ինչպես նշեցի, ոչ բոլոր հիվանդների մոտ է ի հայտ գալիս։ Այն դիտվում է հիվանդների 30-50 տոկոսի մոտ։ Եվ հետաքրքիրն այն է, որ էնդոկրին օֆթալմոպաթիա կարող է զարգանալ նաև այն մարդկանց մոտ, ովքեր չունեն տոքսիկ խպիպ՝ Գրևսի հիվանդություն։  Վերջիններիս մոտ հետազոտության ժամանակ հայտնաբերվում է արյան մեջ հակամարմինների բարձր մակարդակ` առանց հորմոնալ շեղման։  

 -Աուտոիմուն թիրեոիդիտ։ Կմանրամասնե՞ք։

-Աուտոիմուն թիրեոիդիտի ժամանակ նույնպես, ինչպես և Գրևսի հիվանդության ժամանակ, առաջանում են հակամարմիններ, սակայն այս հակամարմինները ոչ թե ակտիվացնում են գեղձի աշխատանքը, այլ ընկճում այն` բերելով, ժողովրդի լեզվով ասած,  յոդի պակասի, այսինքն՝ հիպոթիրեոզի։  Հիպոթիրեոզի դեպքում հիմնականում գրանցվում են հետևյալ գանգատները՝ հոգնածության զգացում, քնկոտություն, կարող են կրկին լինել սրտխփոցներ, գլխացավեր, այտուցվածություն, կանանց մոտ՝ դաշտանային ցիկլի խանգարումներ։ Սակայն, քանի որ այսօր լաբորատոր հետազոտությունները հասանելի են և զգայուն, հիպոթիրեոզը հաճախ հայտնաբերվում է շատ վաղ փուլերում, հաճախ անգամ սկրինինգային հետազոտության հետևանքով, որի արդյունքում նկատում ենք, որ  հիվանդն անգամ կարող է գանգատ չունենալ։ Թեթև հիպոթիրեոզի ժամանակ ավելի հաճախ դիտվում է թեթևակի քնկոտություն, իսկ ռեպրոդուկտիվ տարիքի կանանց շրջանում՝  ավելի հաճախ դաշտանային ցիկլի խանգարումներ և հղիանալու հետ կապված դժվարություններ։                                          

-Գլյուկոզայի մակարդակը նորմայում արյան մեջ ինչքա՞ն պետք է լինի։ 

-Գլյուկոզայի մակարդակը մազանոթային արյան մեջ` մինչև 5,6, երակային արյան մեջ՝ 6,4։ Սակայն, երբ գլյուկոզան երակային արյան մեջ 6,1-ից բարձր է, արդեն հիվանդը գտնվում է դիաբետի առաջացման սահմանային գոտում։

-Ի՞նչ  են  շաքարի փոխարինիչները։ 

-Իրականում կան երկու տեսակի փոխարինիչներ` հենց շաքարի փոխարինիչներ և քաղցրացուցիչներ։ Շաքարի փոխարինիչները սովորաբար օրգանիզմում մտնում են որոշակի նյութափոխանակային պրոցեսների մեջ, և նորմայից ավելի շատ կիրառելը հետագայում կարող է բերել հեպատոտոքսիկ, նեֆրոտոքսիկ, այսինքն՝ լյարդի և երիկամների վրա բացասական ազդեցության։ Ըստ իս, երևի թե, դրանցից ամենաանվտանգը ֆրուկտոզան է, սակայն կրկին քիչ քանակությամբ պետք է օգտագործել։ Իսկ քաղցրացուցիչները, օրինակ` ստեվիայի(մեղրախոտի) թուրմը, (կիրառության մեջ է հայկական արտադրության պրեպարատը),  օրգանիզմում որևէ փոխազդեցության մեջ չեն մտնում և իրենցից վտանգ չեն ներկայացնում։ 

-Կոնտրաստային նյութով հետազոտությունները արդյո՞ք վտանգավոր են էնդոկրին հիվանդություն ունեցող բուժառուների համար։ 

-Կոնտրաստային նյութերի կիրառումը սկզբնական փուլում բերում է վահանաձև գեղձի հորմոնների արտադրության ավելացմանը, հետո` ընկճմանը։  Դա յոդի բնական ազդեցությունն է: Եթե հիվանդը գտնվում է չկոմպենսացված թիրեոտոքսիկոզի փուլում, և հետազոտությունը շատ շտապ չէ, կարելի է սպասել՝ հասնելով հորմոնների կարգավորմանը, ապա անցկացնել հետազոտությունը։ Եթե շտապ է, անհետաձգելի, պետք է իրականացնել հետազոտությունը` զուգահեռ ավելացնելով թիրեոտոքսիկոզի դեմ կիրառվող դեղորայքի չափաբաժինը։ Բայց եթե հիվանդը ստանում է կայուն թերապիա, և հորմոնների ցուցանիշները նորմայի մեջ են, ապա այո, կարելի է հանգիստ կիրառել, որովհետև կոնտրաստային նյութով հետազոտությունը կարևոր է լրացուցիչ ախտորոշում ստանալու համար։ 

-Հիպերմագնեզիումեմիա եւ հիպոմագնեզումեմիա, կտարբերակե՞ք։

-Հիպերմագնեզումեմիա սովորաբար չի լինում,  որովհետև մագնեզիումը այնպիսի հետաքրքիր մակրոէլեմենտ է, որը աղիներում ներծծվում է այնքան, ինչքան անհրաժեշտ է օրգանիզմին, այսինքն՝ երբ մենք մագնիեզիումի ավել քանակ ենք ընդունում, այն ուղղակի չի ներծծվում։ Գոյություն ունի մագնեզիումի դոզավորումը ընտրելու այսպիսի հետաքրքիր մեթոդ՝  տալիս ենք բուժառուին մագնեզիումի որոշակի փոքր չափաբաժին և սկսում ենք աստիճանաբար ավելացնել դոզան այնքան, մինչև հիվանդի մոտ առաջանա փորլուծություն, որից հետո իջեցնում ենք դոզան նախորդ՝ մինչև փորլուծութուն առաջացնող դոզայի։ Ասենք, եթե 500 մգ-ի  դեպքում փորլուծություն է, դոզան դարձնում ենք 400։ Հիպոմագնեզումեմիան երակային արյան մեջ ախտորոշելը գրեթե անհնար է, որովհետև մագնեզիումի իրական պաշարը հյուսվածքների միջբջջային տարածքում է լինում, անգամ երբեմն արյան անալիզով կարող է լինել մագնեզիումի ավել քանակ, մինչդեռ իրական միջբջջային մակարդակը լինել ցածր։  Հետևաբար  հիպոմագնեզիումեմիան ախտորոշվում է գանգատներով։ Կարելի է առհասարակ կանխարգելիչ նպատակով մագնեզիումը նշանակել բոլորին, քանի որ ամերիկյան հետազոտություններից մեկը ցույց է տվել, որ ձմռան ամիսներին կանանց 60%-ը և տղամարդկանց 70%-ը ունենում են մագնեզիումի դիֆիցիտ։ Հավելենք, որ այսօրվա ամենօրյա սննդի մեջ մեծ չափաբաժին է կազմում ռաֆինացված սննդամթերքի օգտագործումը, որի մեջ մագնեզիումի մասը քիչ է, հետևաբար բնակչության լայն զանգվածների մոտ առկա է մագնեզիումի դեֆիցիտը։  Իսկ եթե զուգահեռ առկա է էնդոկրին պաթոլոգիա, օրինակ` շաքարային դիաբետ, որի ժամանակ մագնեզիումը պոլիուրիայի հետևանքով կարող է դուրս բերվել երիկամներով ավել քանակներով, կամ վահանաձև գեղձի խնդիրներ, երբ առկա են սննդանյութերի ներծծման խնդիրներ, հիպոմագնեզիումեմիան ավելի հավանական է դառնում։ Հետևաբար մագնեզիում կարելի է նշանակել գրեթե բոլորին՝ հատկապես ձմռան ամիսներին և երկարատև, քանի որ մագնեզիումը ակտիվ մասնակցում է բոլոր փոխանակային պրոցեսներին։

-Պրոլակտին հորմոնը ո՞ր դեպքում է անհրաժեշտ հանձնել։ 

-Պրոլակտինը հիպոֆիզում արտադրվող հորմոն է, որը պատասխանատու է կանոնավոր դաշտանային ցիկլի, հղիության ժամանակ՝ առողջ կաթնարտադրության համար։ Սակայն մի շարք դեպքերում ոչ հղի կանանց, նաև տղամարդկանց մոտ կարող է առաջանալ պրոլակտինի մակարդակի բարձրացում, որը բերում է մի շարք ախտանիշների առաջացման, մասնավորապես՝ կանանց մոտ ի հայտ են գալիս դաշտանային ցիկլի խանգարումներ, անպտղություն, կրծքագեղձերում ցավեր, կաթնարտադրություն, իսկ տղամարդկանց մոտ հիմնական ախտանիշը պոտենցիայի նվազումն է և սերմի որակի իջեցումը, ինչը նույնպես կարող է հանգեցնել տղամարդկային անպտղության։ Ուստի այս հետազոտությունը առավել հաճախ նշանակվում է  նաև գինեկոլոգների, ուռոլոգների ցուցումով: Սակայն մեր պրակտիկայում պրոլակտինի նշանակում ցուցում ենք նաև ճարպակալման դեպքում, քանի որ պրոլակտինի ավելցուկը պատասխանատու է նաև քաշի ավելացման համար։ 

Պատճառները տարբեր են։ 

1․ Հիպոֆիզի գոյացությունները

2․ Սթրեսը, քանի որ պրոլակտինը սթրեսին արձագանքող հորմոն է

3․ Ամենահաճախ պատճառը՝ հակադեպրեսանտների, հոգեմետ դեղերի ընդունումն է

4․ Հաճախ պատճառը մնում է չբացահայտված՝ իդիոպաթիկ։  

-Տերների համախտանիշ, ի՞նչ պաթոլոգիա է այն։ 

-Այն գենետիկ, քրոմոսոմային անոմալիա է, որը հանդիպում է միայն կանանց մոտ, քանի որ այս դեպքում առկա է վերջին զույգ X քրոմոսոմներից մեկի լրիվ կամ մասնակի բացակայություն։ Դրսևորվում է հետևյալ ախտանիշներով՝ կարճահասակություն, դաշտանային ցիկլի բացակայում, նեղ կոնքեր, բնականաբար, որն էլ կարող է բերել անպտղության։ Դրանով իրականում զբաղվում են մանկական էնդոկրինոլոգները, որովհետև մեծահասակները մեզ մոտ գալիս են արդեն պատանեկան շրջանում դրված ախտորոշումով։ Ախտորոշումը կատարվում է գենետիկ հետազոտության միջոցով։ Բնական դաշտանային ցիկլ այս բուժառուների մոտ չի կարող լինել։ Նրանց նշանակվում է հորմոնալ կոնտրացեպտիվեր` արհեստական դաշտանային ցիկլ առաջացնելու նպատակով մինչև ֆիզիոլոգիական դաշտանադադարի տարիքը։  Ցավոք սրտի, այս բուժառուները չեն կարող մայրանալ։ Միայն արհեստական ճանապարհով և ոչ իրենց ձվաբջջով։

-Էկրանների լուսավորությունը գիշերային ժամերին կարո՞ղ է արդյոք ազդել քնի հորմոնի՝ մելատոնի վրա։ 

-Այո, էկրանների լուսավորությունը իրականում ազդում է քնի հորմոնի՝ մելատոնի վրա։ Մելատոնինը այն հորմոնն է, որն արտադրվում է գիշերը, հիմնականում 23:00-01:00 ընկած ժամանակահատվածում և լրիվ մութ պայմաններում, որպեսզի հորմոնի արտադրությունը լինի բավարար։ Ուստի լավ քնելու համար խորհուրդ է տրվում քնելուց  1-2 ժամ առաջ էկրանից հեռու մնալ։

-Բժշկուհի, տեղյակ ենք, որ վերջերս մասնակցել եք եվրոպական մանկական էնդոկրին եւ էնդոկրին ասոցացիաների համատեղ կոնգրեսին Դանիայում։ Ըստ Ձեզ` նման կոնգրեսները ի՞նչ են տալիս բժիշկներին։ 

-Գիտեք, երբ մասնակցում եմ կոնգրեսների, հասկանում  եմ, թե ինչքան հետազոտություններ են իրականացվում և նոր գիտելիքներ կուտակվում այս որորտում 1-2 տարիների ընթացքում։ Կոնգրեսների ժամանակ ծանոթանում ենք  աշխարհի էնդոկրին ծառայությունների կառուցվածքին, էնդոկրին այլ կենտրոններին։ Աշխարհի տարբեր երկրներում կան տարբեր էնդոկրին պաթոլոգիաներով զբաղվող առանձին էնդոկրին կենտրոններ, օրինակ` կենտրոն, որը զբաղվում է Քուշինգի հիվանդությամբ,  կենտրոն, որը զբաղվում էնդոկրին օֆթալոպատիայով, մեկ այլ կենտրոն, որը զբաղվում է դիաբետիկ ոտնաթաթի խնդրով,  մյուսը` անպտղությամբ։ Իսկ մենք Հայաստանում այս ընդհանուր պաթոլոգիաներով զբաղվում ենք մեկ կենտրոնում: Նաև կոնգրեսների ժամանակ առաջնահերթ հասկանում ես, թե ինչ ուղղություն է վերցրել միջազգային էնդոկրինոլոգիան, ուր է գնում։ Այսպես՝ այս կոնգրեսի ընթացում ես հասկացա, որ այսօր շատ էնդոկրին հիվանդությունների ժամանակ հիվանդությունների գենետիկ մուտացիաներ են հետազոտում` սկսած ճարպակալումից: Դասախոսություններից մեկում բացահայտեցին ճարպակալման գենետիկ նախատրամադրվածության  50%-ը, շատ պապիլյար կարցինոմաների ժամանակ առկա գենետիկ մուտացիաները։  Հետազոտվում է, օրինակ, մակերիկամային անբավարարության բուժումը  ոչ միայն կորտիզոլ հորմոնով, այլ կորտիզոլի փոխանակման միջանկյալ պրոդուկտներով, և նման շատ և շատ գիտելիքներ։ Նաև կոնգրեսը տարբեր էնդոկրին հիվադությունների ախտորոշման և բուժման  միջազգային ուղեցույցների թարմացում է տալիս, ինչը թույլ է տալիս մշտապես քայլել գիտությանը համընթաց և լինել  նորարարությունների զարկերակին։ Հասկանում ենք նաև, թե զարգացման ինչ ուղղություն է վերցրել էնդոկրինոլոգիան: Չնայած մեր երկրում էլ բժշկությունը բավականին զարգացած է, և   շնորհիվ այս կոնգրեսների մենք էլ կարող ենք նոր գիտելիքները ներդնել և աջակցել էնդոկրինոլոգիայի զարգացմանը։ Իհարկե, կկարևորեմ նաև  շփումը արտերկրի պրոֆեսորների հետ: Իսկ նրանք այնքան պարզ և հասարակ են, ցանկացած մեր հարցին տալիս էին գրագետ և ստույգ պատասխան` երբեք իրենց բարձր չդասելով։ Հետագայում ինչ-որ հարցի շուրջ կարող ենք իրենց համացանցով գրել, ճշտել, ստանալ պատասխաններ, այսինքն՝ ստեղծվում են նաև մարդկային կապեր և շփումներ։

-Հոմոցիստեն. կմանրամասնե՞ք։

-Իրականում դա համարվում է վատ սպիտակուց՝ վատ ամինաթթու, որն առաջանում է, երբ մեթիոնին ամինաթթուն լիարժեք չի փոխակերպվում ցիստեինի, որի արդյունքում առաջանում է կիսատ փոխանակված ամինաթթու՝ հոմոցիստեինը, ինչը հանդիսանում է նյութափոխանակության արգասիք։ Երբ արյան մեջ այս արգասիքի՝ շլակի մակարդակը նորմայից շատ է, շատ գանգատներ և խնդիրներ են առաջանում՝ հևոց, ընդհանուր թուլություն, գլխապտույտ, գլխացավ, սիրտ-անոթային խնդիրներ՝ ինսուլտ, սրտամկանի ինֆարկտ՝ անոթների պատի ախտահարման արդյունքում, վիժումներ։ Հոմոցիստեինի ավելցուկը սովորաբար առաջանում է վիտամինների դեֆիցիտի հետևանքով, մասնավորապես` ֆոլաթթվի,  նաև վիտամին B12-ի, B-1, B-6-ի: Սակայն կարող է ֆոլաթթվի մակարդակը արյան մեջ լինել բավարար, բայց միևնույնն է, ունենանք բարձր հոմոցիստեին, որը լայն տարածում ունի հատկապես մեր պոպուլյացիայում և ֆոլաթթվի փոխանակության գենետիկ մուտացիայի հետևանք է։ Ուստի այս ամինաթթվի հետազոտումը խիստ կարևոր է տարբեր մասնագետների կողմից՝ սրտաբանների, նյարդաբանների, գինեկոլոգների, էնդոկրինոլոգների։ Կարևոր է հոմոցիստեինի հետազոտումը նաև դիաբետիկ ոտնաթաթով պացիենտների շրջանում, քանի որ դրա բարձր մակարդակը ավելի կխորացնի հիվանդության զարգացումը, ցածր մակարդակը` կկանխի։  Հոմոցիստեինի բարձր մակարդակի ժամանակին հայտնաբերելը, և դրա մակարդակը իջեցնելը կկանխի մի շարք հիվանդությունների առաջացումը, զարգացումը, իսկ վիժումների կանխարգելման առումով հոմոցիստեինի իջեցնելու դերը հսկայական է։ Իրականում  հետևում եմ միջազգային գրականությունը. ինձ մոտ կա այնպիսի տպավորություն, որ հոմոցիստեինի մասին հետազոտությունները դեռևս լայնածավալ թափ չեն առել, և այդ ոլորտում միջազգային հանրությունը դեռևս անելիք ունի։

-Հիպովիտամինոզներ. որքանո՞վ է այս խնդիրը արդիական ձեր ոլորտում։

 -Այսօր էնդոկրինոլոգիան շատ հետաքրքիր ուղղություն է վերցրել վիտամինների դեֆիցիտի հետազոտությունների առումով։ Թվում է, թե դրանք ուղղակի վիտամիններ են, բայց դրանցից յուրաքանչյուրը ընդգրկված են հորմոնների սինթեզի գործընթացի մեջ։ Վիտամին D. սա ավելի շատ հորմոն է, քան` վիտամին։ Այն մեծ դեր է կատարում մեր օրգանիզմում՝ կալցիումի փոխանակությունը կարգավորող է։ Այս վերջին միջազգային կոնգրեսի դասախոսություններից մեկում պարզ դարձավ, որ վիտամին A-ն, B12-ը, ցինկը, մանգանը, երկաթը, D-ն ու սելենն ընդգրկված են վահանաձև գեղձի հորմոնների սինթեզի գործընթացի մեջ։ Դեռևս 5 տարի առաջ էր ասվում, որ երկաթի դեֆիցիտը կարող է բերել վահանաձև գեղձի թերֆունկցիայի, բայց B12-ի մասին նոր է խոսվում։ Ես արդեն շատ վաղուց եմ զբաղվում  վիտամիններիի դեֆիցիտով, դրանց հայտնաբերմամբ և բուժմամբ: Երբ  սկսել եմ զբաղվել այս խնդրով, շատ բժիշկներ զարմանում էին, քանի որ ինֆորմացիան դեռևս այսքան տարածված չէր: Շատ վաղուց ամերիկյան բժշկական գրականություն եմ կարդում և իրենց հետազոտություններով ու խորհուրդներով եմ դա իրականացնում, քանզի իրենց կատարած հետազոտությունների ծավալը մեծ է,  վիճակագրությունը՝ շատ ավելի ծավալուն: Եվ ուսումնասիրելով այդ գրականությունը` հասկացա, որ Հայաստանում էլ մեծ տարածում ունի վիտամինների դեֆիցիտը, սակայն դրա մասին չի բարձրաձայնվում, չկա որևէ մասնագետ, որ հատուկ զբաղվի այդ խնդրով։

-Մեր զրույցը մոտենում է ավարտին: Փորձենք այն ամփոփել,  որպես վերջաբան, հայ հասարակությանը Ձեր մաղթանք-ուղերձով:

-Որպես մաղթանք մեր հասարակությանը կցանկանամ առողջություն, կհորդորեմ բժշկի  դիմել ժամանակին, անուշադրության չմատնել հիվանդության առաջին նշանները, որպեսզի հիվանդությունը  չբարդանա և քրոնիկական վիճակի չհասնի։ Վաղուց  ապացուցված դրույթ է, որ ժամանակին բժշկին դիմելը հեշտացնում է հիվանդի և բժշկի աշխատանքը։ Մենք միշտ պատրաստակամ ենք ցուցաբերելու բուժօգություն` 24-ժամյա գրաֆիկով, քանզի մենք մեր երդման նվիրյալն ենք: Հորդորում եմ՝ եղեք բարյացակամ,  սիրեք և սեր ու բարություն տարածեք ձեր շուրջը, քանզի մեր երկրի համար օրհասական պահերին, միայն բարին արարելով, Աստծո ողորմությունը կստանանք մեր երկրի փրկության համար։                                                                                        Սնվեք առողջ, մարզվեք և սիրեք նաև ինքներդ Ձեզ։

«Սիրտը մեր էմոցիոնալ կենտրոնն է»

Վերջին տարիներին Հայաստանը սրտաբանության ոլորտում զգալի հաջողություններ եւ  առաջընթաց է արձանագրել: Սիրտ-անոթային հիվանդությունների վաղ ախտորոշման եւ լիարժեք բուժման համար այսօր ստեղծված են բոլոր պայմանները: Բարձրակարգ մասնագետները, ժամանակակից սարքավորումներն ու լաբորատոր համալիրը թույլ են տալիս իրականացնել գրեթե բոլոր անհրաժեշտ սրտաբանական հետազոտությունները:

Մեր զրուցակիցն է  «Երևան» բժշկագիտական կենտրոնի՝ նախկին 8-րդ  հիվանդանոցի ֆունկցիոնալ ախտորոշման ծառայության ղեկավար, պրոֆեսոր ԱՐԱՄ ՉԻԼԻՆԳԱՐՅԱՆԸ։ Ունենալով երկար տարիների աշխատանքային փորձ եւ վաստակ`պրոֆեսորը նաև բարեհամբույր, սկզբունքային մարդ է, ունի մասնագիտական գերազանց գիտելիքներ եւ արժանի է  բժիշկ կոչվելու պատվին:

-Բժի՛շկ, սրտի իշեմիկ հիվանդությունը ի՞նչ նախանշաններով է ի հայտ գալիս,  եւ որո՞նք են  ռիսկի գործոնները։

-Սրտի իշեմիկ հիվանդությունն ախտորոշվում է առաջին հերթին բուժառուի նշած գանգատներով, որի դեպքում հնարավոր է 80 տոկոսով հայտնաբերել հիվանդությունը եւ եզրակացություն անել։ Գանգատները կրծքավանդակում ճնշող ցավերն են կամ օդի պակասը քայլելիս, աստիճաններ բարձրանալիս, որոնք վերանում են կանգնելիս։ Սակայն կարող են լինել ատիպիկ գանգատներ: Հաջորդ փուլում արդեն հետազոտություններ են իրականացվում` պարզելու իշեմիկ հիվանդության առկայությունը, եթե իհարկե բուժառուն մեզ առաջին անգամ է դիմել։ Հիվանդություն, որի զարգացումը պայմանավորված է սրտի անոթների նեղացման պատճառով, սակայն դա պարտադիր պայման չէ: Բացի գանգատներից իշեմիկ հիվանդությունն ախտորոշվում է նաեւ էլեկտրասրտագրության, էխոսրտագրության, ծանրաբեռնվածության տեստի փորձերով, հեծանիվի կամ վազքուղու վրա իրականացվող հետազոտություններով, ինչպես նաև  կորոնալ անոթների կոմպյուտերային շերտագրությամբ։ Միայն ամենավերջին փուլում, երբ մենք արդեն գրեթե համոզված ենք, որ բուժառուի մոտ անոթները նեղացած են, և գտնում ենք որ կա նրանց բացելու անհրաժեշտություն, իրեն ուղղորդում ենք կորոնագրոգրաֆիայի, որը կատարվում է սրտի անոթների նեղացումները բացելու նպատակով, այլ ոչ թե այն ախտորոշման վերջին փուլն է համարվում։ Ցավոք, Հայաստանում, որպես առաջին փուլ, շատ բժիշկներ աջ ու ձախ կորոնար անգիոգրաֆիայի են ուղղորդում, բայց ամբողջ աշխարհում դա վերջին փուլում է իրականացվում, քանզի մինչ այդ, ախտորոշումն արդեն պարզվում է։ Երբ  մենք 90-100 տոկոսով համոզված ենք, որ բուժառուն ունի սրտի իշեմիկ հիվանդություն, և բացի դրանից ունի անոթները բացելու անհրաժեշտություն, նոր  ուղարկում ենք կորոնար անգիոգրաֆիայի, որպեսզի արդեն ստենտավորում իրականացվի։ Սակայն, քիչ դեպքերում, ըստ իրավիճակից իհարկե կարելի է դիմել այդ հետազոտությանը ավելի վաղ փուլերում: Ախտորոշումը կորոնար անգիոգրաֆիայով չի դրվում: Այն  սրտի իշեմիկ հիվանդության ախտորոշման մեթոդներից է ընդամենը մի քանի տոկոս դեպքերում, մնացյալ դեպքերում մենք մինչ այդ պետք է ախտորոշումը կարողանանք դնել` սրտի իշեմիկ հիվանդություն է, թե` ոչ։ Սրտի իշեմիկ հիվանության դրսեւորումներից մեկն է սրտամկանի սուր ինֆարկտը: Այդ դեպքում ախտորոշումից հետո անոթի անհապաղ բացելը անհրաժեշտ է: Մնացած դեպքերում պետք է հիվանդության խորը ուսումնասիրություն:

-Ուղեղի կաթված։ Կմանրամասնե՞ք։

-Ուղեղի կաթվածը  նույն մեխանիզմով է դրսեւորվում, ինչ` սրտի ինֆարկտը։ Ինֆարկտը կատարվում է սրտում, կաթվածը՝ ուղեղում։ Դա անոթի փակումն է ուղեղում, որն առաջացնում է  ուղեղի մեռուկացում, այսինքն` արյան սնուցվումը բացակայում է։

 -Առիթմիայի ի՞նչ տեսակներ կան, եւ որո՞նք կարող են իրենցից վտանգ ներկայացնել:

-Առիթմիան բավականին ծավալուն ուղղվածություն է սրտաբանության մեջ: Դրանց մեծ մասը վտանգ չի ներկայացնում, ուղղակի պարտադիր թելադրում են ախտորոշում, քանզի դրանք իրականում առողջությանը վտանգ են սպառնում։ Վտանգավոր, կյանքին սպառնացող առիթմիաներից է փորոքային հաճախասրտությունը, եթե տեւողությունը  երկար է լինում եւ կարող է բերել սրտի կանգի, փորոքների ֆիբրիլացիայի, երբ փորոքները սկսում են այնպիսի իմպուլսներ ստանալ, օրինակ` «թպրտալով» են աշխատում: Հիմնականում շողացող առիթմիան կարող է իրենից վտանգ ներկայացնել, եթե բուժառուն չի օգտագործում հակակոագուլիանտներ` արյուն ջրիկացնողներ, որոնց չկիրառելու դեպքում կարող է  նախասրտերում տրոմբներ առաջանալ։ Առիթմոլոգիան` որպես գիտություն, այսօր մեծ զարգացում է ապրել, կարող ենք հաջողությամբ միջամտություններ կատարել նույնիսկ վտանգավոր առիթմիաների դեպքում, ինչը նախկինում շատ քիչ էինք կարողանում իրականացնել: Առիթմիաների մեծամասնությունը սովորաբար լինում է անվտանգ, անցողիկ, առանց որեւէ միջամտության կարող է անցնել կամ երբեմն պահանջում է թեթեւ բուժում: Շատ ժամանակ դրանք լինում են նյարդային, եւ երբ տեսնում ենք, որ առիթմիան վտանգավոր չէ, սովորաբար ավելի շատ խորհուրդ ենք տալիս նյարդեր հանգստացնող, շարժունակություն ապահովող գործողություններ կատարել, սպորտային միջոցառումների մասնակցել, որոնք կարող են առիթմիաները նվազեցնել կամ վերացնել: Իսկ եթե առիթմիան արդեն լինում է վտանգավոր, պետք է դրա դեմ կա՛մ դեղորայքային բուժում տարվի, կա՛մ, եթե տեսնում ենք, որ դեղորայքը չի ազդում, կատարվի այլ միջամտություն:

-Շողացող առիթմիան վտանգավոր չէ՞:

-Շողացող առիթմիայի գլխավոր վտանգն այն է, որ նախասրտերը չեն կծկվում, նրանք, այսպես ասած, «շողում են», եւ այդ պատճառով արյունը դանդաղ է շարժվում նրանց մեջ ու կարող է անգամ մակարդվել՝ առաջացնելով թրոմբներ: Նախասրտերում առաջացող թրոմբները  կարող են «թռչել» եւ դառնալ ինսուլտի պատճառ: Դրա համար շողացող առիթմիայի դեպքում պարտադիր պետք է դիմել բժշկի, որպեսզի վերջինս որոշի՝ տա՞լ հիվանդին արյունը ջրիկացնող դեղորայք, թե` ոչ: Բացի այդ, կարող են իրականացվել նաեւ թրոմբի «թռիչքը» կանխող այլ գործողություններ:   

-Ռիթմի խանգարումների դեպքում տարիքային շեմ ո՞րը կարող ենք համարել:

-Գործնականում տարիքային շեմ չկա. տարբեր տարիքներում լինում են տարբեր ռիթմի խանգարումներ: Ընդ որում, շատերը կարող են ամբողջ կյանքում ունենալ ռիթմի խանգարումներ, բայց դա չզգալ: Մարդիկ էլ կան, որ բացարձակ անվտանգ ռիթմի խանգարումներն այնքան սուր են զգում, որ դրանք իրենց համար լինում են ուղղակի անտանելի, եւ գլխավոր բանը այդ մարդկանց հանգստացնելն է, որ իրենց առիթմիան անվտանգ է: Եվ միայն ինչ-որ խնդիր լինելու դեպքում կարելի է միջամտել: Սակայն եթե անվտանգ առիթմիան ազդում է կյանքի որակի վրա, մենք ստիպված միջամտում ենք: Ամեն դեպքում, եթե լինում են առիթմիաներ, ցանկալի է դիմել բժշկի, որովհետեւ բժիշկն արդեն կարող է կողմնորոշվել եւ ասել՝ այդ առիթմիան անվտա՞նգ է, թե` ոչ, արժե՞ այդ առիթմիան վերացնել, ինչպիսի կանխարգելիչ մեթոդներ ձեռնարկել, որ այդ առիթմիան չկրկնվի…  

-Նյարդային համակարգը որքանո՞վ է ազդում սրտի գործունեության վրա:

-Սիրտը մեր էմոցիոնալ կենտրոնն է, եւ շատ արագ հենց նա է զգում ամեն տեսակ էմոցիաները: Բացի այդ, սիրտը անատոմիական շատ հարուստ իներվացիա ունի, ներվերով սնուցվում է, եւ եթե ինչ-որ էմոցիոնալ, նյարդային բաներ են լինում, սիրտը շատ արագ դա զգում է: Փաստորեն, ամեն ինչը արտահայտվում է սրտով: Կարող է լինել արագախփություն, սրտի անկանոն աշխատանք, ինչ-որ նեղվածություն, որովհետեւ սրտի լեզուն զգացմունքների լեզուն է, եւ նա խոսում է մեզ հետ ոչ թե բառերով, այլ` զգացմունքներով: Բառերը գալիս են մեր ուղեղից, զգացմունքները՝ սրտից: Ցավեր կարող են առաջանալ կրծքավանդակում, բայց ո՛չ սրտի, ո՛չ իշեմիկ, ո՛չ անոթի նեղացման հետ կապված ցավեր: Կարող են առաջանալ ծակծկոցներ, սրտխփոց, սրտի անկանոն աշխատանք, սակայն բացարձակ առողջ սրտով, եւ այդ գանգատները կարծես մեր մարմնի/սրտի լեզուն է, որն ասում է՝ ինչ-որ բան մեր դուրը չի գալիս: Եթե ամեն ինչ նորմալ է, եթե մենք չունենք ուրիշ ռիսկի գործոններ (ես նկատի ունեմ բարձր ճնշում, շաքարային դիաբետ, ծխել, նստակյաց կյանք, ավելորդ քաշ), մեզ մոտ առանձնապես սրտային հիվանդություն չի լինում: Իհարկե, քրոնիկական երկարատեւ սթրեսը կարող է բերել որոշ սրտային հիվանդությունների:

-Եղանակային փոփոխություններն ի՞նչ ազդեցություն ունեն սիրտ-անոթային համակարգի հիվանդություններով տառապող բուժառուների վրա։

-Այո, իրականում որոշ չափով ազդում են, կարող են ազդել ճնշման վրա, բայց ոչ բոլոր հիվանդների մոտ: Կան բուժառուներ, որ իրոք զգայուն են եղանակային փոփոխությունների հանդեպ։
-Ոտքերի այտուցը ի՞նչ վտանգի մասին է խոսում։

-Եթե այն սրտային եւ երիկամային անբավարարությունից չէ, իրենից վտանգ չի ներկայացնում, սակայն վտանգավոր է, երբ բուժառուի երակներում կա տրոմբ, եւ երկար ժամանակ խցանվել է, այդ դեպքում ոտքը այտուցվում է, եւ հնարավոր է  տրոմբը  թռնի դեպի թոքեր: Բայց սովորաբար, եթե տրոմբ է լինում, լինում է ոչ թե 2, այլ 1 ոտքում, ոտքն այտուցվում է, ցավում ի տարբերություն սրտային և երիկամային այտուցների, որոնք 2 ոտքում են լինում և անցավ: Իսկ մնացյալ այտուցները լինում են մեկ կամ երկու ոտքերում հավասարաչափ եւ եթե պայմանավորված չեն երիկամային կամ սրտային անբավարարությամբ, իրենցից վտանգ չեն ներկայացնում։ Այտուցները հիմնականում լինում են լիմֆոստազից, լիմֆատիկ անոթների, վերջույթների արյան ոչ ճիշտ  շրջանառությունից:  

-Սրտխփոցը հանգիստ ժամանակ ինչի՞ հետեւանք է։

-Դա կարող լինել նյարդային բնույթի, ջերմության բարձրացումից, բորբոքային պրոցեսից, իսկ եթե շատ կտրուկ է սկսվում սրտխփոցը, դա սովորաբար առիթմիայի  զարգացման տարբերակ է: Առիթմիա է, եթե 130-140 ավել են սրտի զարկերը, իսկ 110-120-ի դեպքում` սովորաբար դա ուղղակի ինչ- որ տագնապային երեւույթ է, նևրոզ կամ բարձր ջերմության հետևանք։
-Ինչպե՞ս վերահսկել սրտային հիվանդությունները հղիության ընթացքում։

-Հղիության ընթացքում սրտային խնդիրներով կինը պարտադիր պետք է լինի հսկողության տակ, ինչը մեզ մոտ բավականին լավ է իրականացվում։ Եվ առաջին հերթին, պետք է հետեւել  սրտի աշխատանքին եւ ճնշմանը։ Ճնշումը ամենահաճախ հանդիպող պաթոլոգիան է, որը կարող է ի հայտ գալ հղի կնոջ մոտ, եւ դա պահանջում է շատ խիստ հսկողություն սրտաբանի կողմից, որպեսզի կարողանանք ճնշումը նորմայում պահել։ Փառք Աստծո, հիմա կա բավականին դեղորայք, որը կարելի է նշանակել հղի կանանց ճնշումը կարգավորելու համար եւ պահել նորմայի սահմաններում: Եվ իհարկե,  արդեն ուլտրաձայնային հետազոտություններն այսօր զարգացման այնպիսի փուլում են, որ կարող են ներարգանդային կյանքում պտղի սրտում առկա արատները հայտնաբերվել։ Եթե իրականում հետեւողական լինեն, կարող են հանգիստ վիճակում պահել հղիին` անգամ եթե նա կրում է սրտի տարբեր արատներ։ Մեծամասնության դեպքերում ծննդաբերությունը ավելի գերադասելի է բնական ճանապարհով:

-Ի՞նչ կասեք երիտասարդ կադրերի մասին: Ապագայում բժշկությունը ո՞ւմ ձեռքերում է։

-Հրաշալի կադրեր ունենք: Ընդհանրապես կյանքում ամեն ինչը շատ-շատ է փոխվել: Օրինակ` մեր ուսանելու տարիներին համացանց չկար, գրականությունն էր քիչ, հետաքրքրությունն էլ առանձնապես շատ չէր, ամեն ինչը կարծես ինչ որ տեղ կանխորոշված էր: Իսկ հիմա պրոֆեսիոնալիզմի դար է, եւ ամեն մեկը պետք է շատ բան իմանա, իրենից մի բան ներկայացնի, որ կայանա: Այդ իսկ պատճառով ե՛ւ ուսանողները, ե՛ւ հետագայում, մեր` օրդինատուրա, ինտերնատուրա անցնողների բավականին մեծ տոկոսը շատ հետաքրքրասեր են, խորանում են, ամեն ինչ ուզում են իմանալ, որովհետեւ գիտեն, որ իրենց ապագան կախված է իրենց գիտելիքներից, որ, ամենաքիչը, պետք է գոնե միջակ կամ միջակից բարձր լինեն, որ կարողանան այսօրվա մրցակցությանը դիմանալ:

-Ըստ Ձեզ` ի՞նչ մակարդակի վրա է արդի սրտաբանությունը Հայաստանում։

Հուրախություն մեզ` Հայաստանում բավականին զարգացում է ապրում սրտաբանությունը և այն ամենազարգացած ուղղություններից մեկն է։ Իհարկե, մենք դեռ չենք հասել այն մակարդակի, որի սանդղակում զարգացած երկրներն են` եվրոպական եւ ամերիկյան, նաև Ճապոնիայում եւ շատ ասիական երկրներում մեծ առաջընթաց ունեն։

-Արդիական խնդիրներ ոլորտում, որոնց մասին կցանկանայիք խոսել։

- Առաջնային խնդիրների շարքում, իհարկե, սրտի իշեմիկ հիվանդությունն է, որը կապված է աթերոսկլերոզի հետ. դարի հիվանդություն, որն աստիճանաբար բերում է սրտամկանի ինֆարկտի եւ ուղեղի կաթվածի, նաեւ երիկամների անոթների նեղացմանը, ընդհուպ երիկամային ինֆարկտի: Հիվանդություններ, որոնք ունեն հատուկ ռիսկի գործոններ։ Եվ եթե մենք այդ ռիսկի գործոնները կանխարգելենք, հասարակության մեջ հասանելի լինի մեր ձայնը եւ իրենց հասու լինի, թե իրականում ինչի հետ գործ ունեն,  կարծում եմ, մեր հասարակությունը ավելի գիտակից կմոտենա կանխարգելիչ բուժօգնությանը: Դրանցից մեկը ճնշման հսկումն է, շատերը դեղամիջոցներ չեն ընդունում, չեն հետեւում իրենց։  Մեր ազգը շատ է սիրում ծխախոտը, նորաձեւ դարձած էլեկտրական ծխախոտից օգտվել, որի վնասակարության մասին մեծ հետազոտություններ չկան, ուղղակի ավելի քիչ վնաս է տալիս, քան ծխախոտը, ավելի քչանում է հազը, բայց չպետք է մոռանալ, որ ցանկացած ծխախոտ ունի իր բացասական ազդեցությունը և նրանք նույնպես վնասում են անոթները։ Հաջորդը շաքարային դիաբետն է, ավելորդ քաշը, նստակյաց կյանքը. եթե այդ ամենը մենք կարողանանք կանխարգելել, կունենանք բավականին առողջ հասարակություն։ Սրանք են ամենաարդիական խնդիրները: Սիրտ-անոթային հիվանդությունները տոկոսը կարելի է քչացնել, փոխելով հասարակության մտածելակերպը, այլ ոչ թե բուժելով կոնկրետ անհատների, որ իրենք գանգատներ չունենան, սակայն նրանց սիրտը արդեն միշտ կմնա հիվանդ կարճացնելով կյանքի տևողությունը:

-Հիվանդությունները «երիտասարդացե՞լ» են:

-Սրտի իշեմիկ հիվանդությունն է «երիտասարդացել»: Ընդհանրապես երիտասարդացումը ավելի շատ պայմանավորված է նրանով, որ սիրտ-անոթային հիվանդությունների ախտորոշումն է լավացել, ավելի վաղ շրջանում ենք կարողանում հայտնաբերել հիվանդությունը: Բացի դրանից, նաեւ իրոք հիվանդությունները որոշակի «երիտասարդացում» են ապրել, որովհետև կյանքը, անգամ ծխախոտը, սնունդն են փոխվել. արհեստական նյութերն են այսօր շատ: Շատերն են նստակյաց կյանք վարում, մարդկանց քաշն է ավելացել սննդի պատճառով. Ուտելիքերն էլ ավելի են համեղ դարձել, տեսականին՝ շատացել, սնունդը կարծես արվեստ է դարձել շատերի համար, այն ոչ միայն հագենալու, այլ ավելի շատ, կարծես, հաճույքի եւ ժամանցի աղբյուր է դարձել: Աղն է շատացել, այնպիսի բաղադրություններ կան պատրաստի ուտելիքների մեջ, որ կարող են նույնիսկ շաքարախտ առաջացնել, խոլեստերինը բարձրացնել եւ այլն, եւ այլն: Եթե այդ ամենին գումարենք նաեւ քրոնիկական սթրեսները, որոնք իրենց հերթին նպաստում են ծխելուն, ուտելուն, ալկոհոլի քանակն ավելացնելուն, ապա տխուր պատկերն մեզ համար արդեն լիարժեք է:

- Կա՞ն նորարարական մեթոդներ սրտաբանության մեջ, որի մասին կցանկանայիք, որ լուսաբանվեր։

-Նորարարական մեթոդները մեր երկրում օր օրի գնալով ավելանում են, եւ դրանց շարքում են միջամտական վիրահատությունները. արդեն կատարված են առաջին քայլերը փոխարինելու աորտալ փականը առանց կրծքավանդակի բաց վիրահատությունով: Արտերկրում դա արդեն ստանդարտ գործողություն է, քան մեր երկրում: Ցանկանում են միտրալ փականը փոխել, եւ կարծես թե առաջին փորձը ճանապարհին է, եւ բանակցություններ են գնում, թե ինչպես դա կատարվի: Բավականին զարգանում են պատկերավորման մեթոդները` սրտի մագնիսարեզոնանսային շերտագրումը, էխոսրտագրության  3D մեթոդները, եռաչափ, քառաչափ մեթոդները: Իրականում, այո, բավականին լուրջ առաջընթաց կա հայկական սրտաբանության մեջ։

-Իսկ որպես վերջաբան` ի՞նչ կմաղթեք հանրությանը:

-Մեր ժողովրդին առողջություն  եմ ցանկանում: Առողջ եղեք, մի՛ կենտրոնացեք ամեն մի մանրուքի վրա. մարդիկ ծախսում են իրենց կյանքը, իրենց երջանկությունը այնպիսի բաների վրա, որոնք արժանի չեն դրան,  պետք է ապրել այսօրվա օրով, պետք չէ գնալ անցյալ ու տառապել, կամ մտածել, թե ապագայում իրենց ինչ է սպասվում։ Պետք է ապրել ներկայով ու անհոգ: Մարդիկ կան, որոնք դժգոհ լինելը դարձրել են սովորություն, լավ ապրելը իրենց համար դարձել է օտար։ Լավ ապրելը եւ երջանիկ լինելը կախված չի ունեցվածքից: Միշտ լինելով ստրեսային իրավիճակների մեջ` ինքնըստինքյան ձեռք են բերում հիվանդություններ: Բժիշկներս ուզում ենք դրսից առողջացնել մարդուն, բայց մարդը պետք է ներսից փոխվի, ամեն փոփոխություն ներսից է գալիս: Մենք չենք կարող դեղորայքով նրան առողջացնել, եթե ինքն իրեն չի հետեւում: Ամենակարեւորը առողջ մնալն է, ոչ թե` բուժվելը, որովհետեւ բուժումն արդեն չի բերում առողջ մակարդակի, մենք ուղղակի այնպես ենք անում, որ մարդն այդ հիվանդությունը չզգա, ուստի մարդը պետք է իրեն հետեւի, գիտակցորեն մոտենա առողջությանը: Պահպանեք առողջությունը, վարեք առողջ ապրելակերպ, որպեսզի ապրեք լիարժեք կյանքով:  

«Մանկական ակնաբուժության մեջ  նորագույն բուժմոտեցումները հնարավորություն են տալիս  կանխարգելելու եւ բուժելու աչքի հիվանդությունները»

 ժամանակակից բժշկությունը բավականին լայն հնարավորություններ է ընձեռում տեսողությունը պահպանելու, աչքերի զարգացող հիվանդությունները կանխարգելելու եւ բուժելու համար: Ժամանակակից ռիթմն ու մրցակցությունը պահանջում են անընդհատ կատարելագործվել ու ընդլայնել արդեն ձեռք բերած կարողություններն ու մասնագիտական որակը: Սակայն, ինչպես ցանկացած այլ օրգան-համակարգերի, այնպես էլ աչքի հիվանդությունների պարագայում առաջին հերթին կարեւորվում է ճիշտ
ժամանակին մասնագետներին դիմելու հանգամանքը:

Այսօր մանկական ակնաբուժության մեջ նորագույն բուժմոտեցումները հնարավորություն են տալիս վաղ հայտնաբերելու, կանխարգելելու եւ բուժելու աչքի հիվանդությունները: Տեխնիկայի զարգացմանը զուգընթաց  ավելանում է տեսողական ծանրաբեռնվածությունը: Մեր օրերում աչքի հիվանդությունները գնալով ավելի ու ավելի մեծ տարածում են ձեռք բերում:
Համակարգիչը, բջջային հեռախոսը բնության կողմից առօրյայում չնախատեսված լրացուցիչ ծանրաբեռնվածություն են ստեղծում: Այս ամենի հետեւանքով տեսողական խնդիրներն ավելացել են եւ սկսել են դրսեւորվել ավելի վաղ մանկական տարիքից:

Մեր զրուցակիցն է Ս.Վ. Մալայանի անվան ակնաբուժական կենտրոնի մանկական բաժանմունքի ակնաբույժ ԱՆԻ ՍԱՐԳՍՅԱՆԸ։

Երիտասարդ բժշկուհին համարձակորեն մուտք է գործել բժշկության անկանխատեսելի, դժվարություններով ու բարդություններով լի աշխարհ եւ ընթանում է այդ դժվարին, սակայն հաջողությունների ճանապարհով: Չնայած իր երիտասարդ տարիքին՝ գրագետ կազմակերպված աշխատանքի շնորհիվ իրականացնում է ճշգրիտ ախտորոշում եւ հետագա բուժում` երեխաներին վերադարձնելով կյանքի լավագույն պարգեւներից մեկը` աչքի լույսը:
Բժշկուհին իր գործի գիտակն է, բազում մանուկների աչքերի լույսն է վերադարձրել:  Իր աշխատանքում առաջնորդվում է այն հստակ գիտակցությամբ, որ առողջ երեխաները մեր ազգի գոյության պատվարն են, ամուր հասարակության գրավականը:

 -Բժշկուհի, ավելի հաճախ  ակնային ի՞նչ խնդիրներով են երեխաները Ձեզ դիմում։

- Մանկական բաժանմունքը բազմապրոֆիլային է։ Մեր բաժանմունքում հսկվում և բուժում են ստանում ինչպես բնածին, այնպես էլ ձեռքբերովի խնդիրներով երեխաներ։ Մեզ դիմում են հիմնականում կատարակտայի, գլաուկոմայի, շլության, ռեֆրակցիոն շեղումների՝ կարճատեսության, հեռատեսության, աստիգմատիզմի, բորբոքային հիվանդությունների, ցանցաթաղանթի և տեսողական նյարդի խնդիրների, վնասվածքների, արցունքային համակարգի, կոպերի խնդիրների դեպքում։ Յուրաքանչյուր երեխայի ցուցաբերվում է անհատական մոտեցում։  Անկասկած, շատ կարևոր է, որ խնդիրը հայտնաբերվի հնարավորինս շուտ՝ ճիշտ և ժամանակին բուժում նշանակելու և երեխային օգնելու նպատակով։

- Ինչպե՞ս ծնողը հասկանա, որ երեխան ունի տեսողության խնդիր։

- Շատ հաճախ երեխաները չեն գանգատվում ցածր տեսողությունից։ Լինում են դեպքեր, երբ լռում են դրա մասին վախից, որ ծնողները կզրկեն իրենց սիրելի գաջեթներից։ Եթե ծնողը նկատում է երեխայի աչքերի հետ կապված որևէ խնդիր, ապա պետք է հնարավորինս շուտ դիմի մանկական ակնաբույժի, որպեսզի մասնագետը հաստատի կամ ժխտի խնդրի առկայությունը։ Ծնողները պետք է ուշադիր լինեն հետևյալ նշանների դեպքում. երեխան հեռավորության վրա առարկաները վատ է տեսնում, գրել-կարդալիս ունենում է դժվարություններ, շուտ է հոգնում, հաճախակի թարթում, կկոցում է աչքերը, տեսողական ծանրաբեռնվածությունից հետո ունենում է գլխացավեր, գլխապտույտ, ընդունում է գլխի հարկադրական դիրք, առարկաները մոտեցնում է աչքերին:

Եթե կա նախատրամադրվածություն ցածր տեսողության հանդեպ (օրինակ՝ ծնողների մոտ կա կարճատեսություն կամ այլ ակնային հիվանդություններ ), անհրաժեշտ է պարբերաբար այցելել ակնաբույժի՝ հնարավոր խնդիրների սկրինինգի նպատակով։

-Ռեֆրակցիոն ախտահարումներ։ Կմանրամասնե՞ք։

- Ռեֆրակցիոն շեղումների դեպքում լույսի ճառագայթները, թափանցելով աչք, չեն ֆոկուսավորվում ցանցաթաղանթի վրա, ինչն էլ բերում է ոչ հստակ տեսողության։ Երեխաների մոտ կարող է հանդիպել կարճատեսություն՝ լույսի ճառագայթները բեկվելուց հետո գտնվում են ցանցաթաղանթից առաջ։ Երեխան տեսնում է մոտ տարածության վրա, սակայն հեռուն լավ չի տեսնում։ Իսկ հեռատեսության դեպքում լույսի ճառագայթները ֆոկուսավորվում են ցանցաթաղանթից հետ։ Կախված հեռատեսության աստիճանից` առարկաների տեսանելիությունը իջնում է և՛ մոտիկ, և ՛ հեռու տարածության վրա։ Նորմայում նորածինների մոտ առկա է հեռատեսություն, որն աստիճանաբար նվազում է աչքի աճին զուգահեռ և վերանում 7-8 տարեկանում։ Աստիգմատիզմը պայմանավորված է եղջրաթաղանթի կամ ոսպնյակի ոչ սֆերիկ կորությամբ, որը լույսի ճառագայթները միաժամանակ ֆոկուսավորում է տարբեր կետերում, և պացիենտը պատկերը տեսնում է աղավաղված ցանկացած հեռավորության վրա։

- Բջջային հեռախոսների ազդեցությունը տեսողության վրա։Կպարզաբանե՞ք։

Մեր օրերում երեխաները շատ վաղ են սկսում իրենց շփումը գաջեթների հետ։ Պետք է խուսափել վաղ տարիքից  երեխային  հեռախոսներ և պլանշետներ տրամադրելուց։ Մինչև երեք տարեկանը ցանկալի չէ, հետագայում պետք է սահմանափակել ժամանակը՝ օրական մինչև 15 րոպե։ Շատ դպրոցահասակ երեխաների հանձնարարություններ լինում են համակարգչով։ Այս դեպքում նույնպես պետք է լինի դոզավորված՝ հետևելով 20-20-20 կանոնին, որի համաձայն էկրանի հետ աշխատելիս՝ յուրաքանչյուր 20 րոպեն մեկ պետք է տալ 20 վայրկյան դադար և նայել 20 ֆուտ կամ մոտ 6մ հեռավորության վրա գտնվող ինչ-որ առարկայի։ Այս գործոնները կարող են ազդել կարճատեսության զարգացման վրա, ինչպես նաև կարող են բերել ակոմոդացիայի սպազմի(կեղծ կարճատեսություն)։ Ծնողները պետք է ուշադիր լինեն, որպեսզի երեխան չչարաշահի հեռախոսների և պլանշետների օգտագործումը։ Եվ հատկապես, եթե կա ժառանգական նախատրամադրվածություն, ապա պետք է ավելի աչալուրջ լինել։

-Ի՞նչ ակնային խնդիր կարող է կրել երեխան, եթե ժամանակին չգնա ստուգման, բայց ունենալով կարճատեսություն կամ հեռատեսություն` չկրի ակնոց։

-Բոլոր երեխաները պետք է անցնեն կանխարգելիչ ստուգումներ, որը թույլ կտա ժամանակին հայտնաբերել շեղումները, տալ ակնոցային շտկում։ Հեռատեսության առավել տարածված հետևանքներն են համամիտվող շլությունը (ակնագնդի դիրքի շեղում դեպի ներս) և ամբլիօպիան (ծույլ աչքի համախտանիշ)։ 

Ամբլիօպիան կամ ծույլ աչքի համախտանիշը տեսողության իջեցումն է մեկ, հազվադեպ երկու աչքերում, որը զարգանում է տեսողական անալիզատորի նեյրոնների անբավարար գրգռման հետևանքով։ Ամբլիօպիայի դեպքում ուղեղը, ստանալով 2 տարբեր պատկերներ, չի կարողանում դրանք միաձուլել և ժամանակի ընթացքում սկսում է անտեսել վատ որակի պատկերը, իսկ այն ուղարկող աչքը դադարում է զարգանալ։ Անհրաժեշտ է ժամանակին կատարել ճիշտ ակնոցային շտկում, անհրաժեշտության դեպքում նշանակել օկլյուզիա՝ աչքի փակում, ապարատային բուժումներ։

Պրոգրեսիվ կարճատեսությունը կարող է բերել ցանցաթաղանթի անատոմիական փոփոխությունների` ընդհուպ  ցանցաթաղանթի շերտազատման։ Մանկական տարիքում ձևավորվում է երկաչյա տեսողություն՝ հաստատվում են կապեր տեսողական օրգանի և գլխուղեղի միջև, որի շնորհիվ կատարվում է առարկաների ստերեոսկոպիկ ընկալում։ Այն   հատկապես ակտիվ է ընթանում կյանքի առաջին տարիներին և շարունակվում է հիմնականում մինչև 7-8 տարեկանը։ Եթե այս ընթացքում տեսողական անալիզատորը չի ստանում հստակ պատկերներ, այս գործընթացները խախտվում են, և զարգանում են բարդություններ, որոնք ավելի դժվար են ենթարկվում բուժումների։ 

-Շլությունն ուղղելի՞ է։

-Հնարավո՞ր է արդյոք ազատվել շլությունից՝ կախված է նրա տեսակից, պատճառից, ակնաշարժ մկանների ֆունկցիայից, ակնային հիվանդություններից, որոնք բերում են տեսողության զգալի իջեցման, նույնիսկ բացակայության, ինչպես նաև երկաչյա տեսողության մեխանիզմի զարգացման խանգարումներից։ Կախված տեսակից՝ շլությունը կարող է շտկվել վիրահատական և ոչ վիրահատական մոտեցումներով, ինչպես նաև դրանց զուգակցումով։ Հիմանական նպատակը աչքերի սիմետրիկ դիրքի, երկաչյա տեսողության վերականգնումն է։ Վիրահատական միջոցով հնարավոր է ազատվել կոսմետիկ դեֆեկտից, սակայն երկաչյա տեսողության վերականգնումը պահանջում է երկարատև բուժում։ Այդ պատճառով ցանկալի է խնդիրը հայտնաբերել և բուժել մանկական տարիքում։ Այս շրջանում հիվանդությունն ավելի հեշտ է ենթարկվում բուժման։

- Կատարակտան միայն տարեցների՞ մոտ հանդիպող հիվանդություն է, թե նաև երեխաների մոտ է հանդիպում։

- Կատարակտան հանդիպում է նաև երեխաների շրջանում։ Մանկական կատարակտաները լինում են բնածին և ձեռքբերովի։ Դրանք կարող են զուգակցվել մի շարք համախտանիշների և հիվանդությունների հետ։ Կարևոր է ժամանակին ախտորոշել և կատարել վիրահատական միջամտություն, որպեսզի մաքրվի տեսողական առանցքը, ինֆորմացիան հասնի ակնահատակ, հնարավորինս կանխվի ամբլիօպիան, երկաչյա տեսողության խանգարումը։ Կախված երեխայի տարիքից՝ օպտիկական շտկումը ներառում է ակնոցային կորեկցիան, կոնտակտային լինզաները և ներակնային ոսպնյակների տեղադրումը։  Ցանկանում եմ նշել՝ ինչպես բոլոր ակնային հիվանդությունների դեպքում, այս պարագայում նույնպես շատ կարևոր է պացիենտների, նրանց ծնողների համագործակցությունը բժշկի հետ։ Այն նպաստում է հնարավորինս լավ արդյունքների ստացմանը։

- Որպես վերջաբան` Ձեր մաղթանքը և հորդորը մեր հասարակությանը, մեր ընթերցողներին։

-Պայմանավորված երեխաների շրջանում ակնային խնդիրների առաջացման հաճախակիությամբ՝ խորհուրդ կտամ ծնողներին պարբերաբար կատարել պլանային ստուգումներ։

Ցանկանում եմ մեր փոքրիկներին և իրենց ծնողներին առողջություն և երջանկությունից փայլող աչքեր, որն ամենից շատն է ոգեշնչում բժշկին։