Children categories
Դիանա Ասլանյան (0)
Բոլոր բնագավառներում հաղթանակը բոլորինն է, պարտությունը` մեկինը
Ամբողջ աշխարհում մեծ տարածում ունեցող քաղցկեղը շարունակում է խլել բազմաթիվ կյանքեր: Ամենամեծ խնդիրն այն է, որ հաճախ բժշկի դիմում են, երբ հիվանդությունն արդեն զարգացման վերջին փուլում է: Սկզբնական շրջանում քաղցկեղը կարող է ընդհանրապես չդրսևորվել: Հենց այդ պատճառով յուրաքանչյուրը կանխարգելման նպատակով պետք է պարբերաբար հետազոտվի։ Ոչ բարդ, անցավ, երկար ժամանակ չպահանջող հետազոտությունը կարող է պահպանել առողջությունը, փրկել կյանքեր։
Վ. Ա. Ֆանարջյանի անվան ուռուցքաբանության ազգային կենտրոնը Հայաստանում առաջատար բազմապրոֆիլային մասնագիտացված բուժհաստատություն է, որը մատուցում է ուռուցքաբանական կլինիկական ծառայությունների ողջ սպեկտրը` ներառյալ ախտորոշումը, քաղցկեղի բոլոր տեսակների համալիր բուժումը և հիվանդների հետագա հսկողությունը։
Ուռուցքաբանության ազգային կենտրոնի Դեղորայքային ուռուցքաբանաության բաժանմունքի բժիշկ-քիմիաթերապևտ Դիանա Ասլանյանն իր հաջողության գաղտնիքը վաղուց է հասկացել. դա սերն է իր հիվանդների հանդեպ: Կարող ես լինել լավագույն մասնագետ, սակայն եթե չի ձևավորվոմ բժիշկ-հիվանդ անչափ կարևոր փոխադարձ կապը, շատ ավելի դժվար է հաղթահարվում հիվանդությունը:
-Բժշկուհի, որո՞նք են քիմիաթերապիայի դրական և բացասական կողմերը։
-Քիմիաթերապիա անվանումն արդեն նշանակում է, որ այն բացասական կողմ միանշանակ կունենա, քանի որ դեղորայքի մեծ մասը ստեղծվում է քիմիական նյութերից։ Կողմնակի ազդեցություններ իհարկե կան, քանզի դրանք ոչ միայն ազդեցություն են ունենում ուռուցքային բջիջների վրա, այլ նաև առողջ բջիջների վրա։ Արդյունքում լինում է մազաթափություն, սրտխառնոց, թուլություն, լուծ և այլն։
-Ո՞րն է թիրախային թերապիան։
-Թիրախային թերապիան այն է, որ առկա է բջջային մակարդակում մի թիրախ, որը կանխվում է այս կամ այն դեղորայքի միջոցով։ Թիրախը հայտնաբերելու համար անհրաժեշտ է հեռացված հյուսվածքը ենթարկել հյուսվածքաբանական, այնուհետև իմունոհիստոքիմիական հետազոտության, որի ժամանակ նաև իրականացվում է մուտացիաների որոշում։ Դրանք հաճախ կիրառվում են որոշակի պաթոլոգիաների դեպքում` ինչպես թոքի, աղիքի, կրծքագեղձի, այսօր արդեն նաև կանացի օրգանների ուռուցքների դեպքում։ Հիմնականում կատարվում են բոլոր օրգան համակարգերի թիրախային մուտացիաների որոշում, և երբ հայտնաբերվում է որևէ մուտացիա, համապատասխան դեղորայքային բուժում է իրականացվում: Դրանք դժվարամատչելի դեղորայքներ են։ ՀՀ առողջապահության նախարարության կողմից հաստատված է պետպատվերի շրջանակներում միայն կրծքագեղձի մինչև III-րդ փուլի ուռուցքների դեպքում թիրախային թերապիա, Her 2 new մուտացիան +3-ի հայտնաբերման դեպքում։ Նշանակվում է Հերցեպտին դեղամիջոցը, որը հիվանդները ստանում են անվճար։
-Հասարակություն մեջ ձևավորվել է մի թյուր կարծիք, որը առանց բացահայտելու բուն ուռուցքի առաջացման պատճառները, միանգամից նշանակում են քիմիաթերապիա։
-Բացառվում է նման բան, հստակ եմ դա ասում, մեր բժշկական կենտրոնում` առավել ևս։ Մինչև մանրակրկիտ չհետազոտվի հեռացված գոյացությունը կամ բիոպտատը, ոչ ոք քիմիաթերապիայի չի դիմի: Օրինակ բերելով թոքի ուռուցքը` ասեմ, որ լինում է երկու տեսակի. ինչպես կարող է բժիշկը նշանակել քիմիաթերապիա, եթե չգիտի, թե որ տեսակի է ուռուցքը։ Կրծքագեղձում էլ լինում է երեք տեսակի։ Հնարավոր է լինի այն փուլում, որ քիմիաթերապիա չնշանակվի, նշանակվում հակահորմոնալ բուժում։ Մենք երբեք չենք սկսում բուժումը, մինչև չհասկանանք, թե ինչ ուռուցքի հետ գործ ունենք։
Հիվանդին ուռուցքի մասին ասվում է։ Կան բուժառուներ, որոնք գիտակից են մոտենում իրենց խնդրին։ Եթե հարազատներն ու բարեկամները գիտեն, որ բուժառուն իր տեսակով գերզգայուն է և չի կարող հեշտ տանել ընթացքը, խնդրում են, որ ավելի լավ է չիմանա հիվանդության մասին։ Այսօր մենք էլ ենք այլ երկրների նման ընտրում այն տարբերակը, որ եթե հիվանդը մենակ է գալիս, ստիպված ենք լինում դեմառդեմ արդեն ներկայացնել խնդրի լրջությունը։
Վերջին տարիներին քաղցկեղը երիտասարդացում է ապրել, դրա պատճառը կարող են լինել ստրեսային իրավիճակները, սննդակարգը, ապրելակերպը։ Դրանք իրենց հետքը թողնում են նաև հիվանդության ընթացքի վրա. բուժված հիվանդը ստրես տանելուց հետո հիվանդությունը կարող է նորից գլուխ բարձրացնել։ Ստրեսը թուլացնում է օրգանիզմը, և սկսում են բոլոր խնդիրները գլուխ բարձրացնել:
Ներորովայնային աէրոզոլային քիմիաթերապիան առաջին անգամ կատարել են ՌԴ-ում Ա.Ի. Հերցենի անվան գիտահետազոտական կենտրոնում, ստամոքսի ուռուցքային հիվանդությունների ժամանակ, որովայնամզի ախտահարման դեպքում։ Բուժումն իրականացվում է քիմիաթերապիայի մի քանի կուրսից հետո, հաջորդում է տվյալ թերապիան, այնուհետև շարունակվում է քիմիաթերապիան։ Սա պալիատիվ միջամտություն է, որը հնարավորություն է տալիս երկարացնել բուժառուի կյանքը։ Այսօր մեր հանրապետությունում հակաքաղցկեղային մեթոդները համալրվել են ևս մեկով: Ուռուցքաբանության ազգային կենտրոնում կիրառվում է ներորովայնային աէրոզոլային քիմիաթերապիայի մեթոդը:
-Շատ հաճախ բուժառուները հրաժարվում են բուժօգնությունից։ Ձեր հետագա քայլերը որո՞նք են։
- Բուժառուին մանրամասն բացատրվում է հնարավոր բացասական երևույթների մասին` հրաժարվելու դեպքում։ Երբ կոնկրետ քիմիաթերապիայից հրաժարվում է, և եթե ցուցված է բուժման ալտերնատիվ եղանակներ՝ ճառագայթային թերապիա կամ վիրահատություն, տվյալ մասնագետների հետ կատարվում է խորհրդատվություն։ Իսկ եթե հրաժարվում են բիոպսիայից, առաջարկվում է էքստիզիոն բիոպսիա, ոչ թե պունկցիոն, այլ հեռացման եղանակով, հյուսվածք ստանալով, որից շատերը չեն հրաժարվում, որքան ասեղային բիոպսիայի դեպքում է լինում։ Ներկա պահին բոլոր հետազոտություններն իրականացվում են սոնոգրաֆիայի հսկողությամբ` անգամ դժվարամատչելի մասերում: Եթե մասնագետը գտնում է, որ ինքը չի վնասի մեկ այլ օրգան բիոպսիայի ժամանակ, գնում է դրան, որի արդյունքում բավականին հեշտացել է մեր աշխատանքը: Երբ որովայնը չի հատվում, լապորասկոպիկ եղանակով կամ թեկուզ ասեղային եղանակով ստանում ենք նյութ, հիվանդներն էլ են շուտ վերականգնվում, մենք էլ մեր բուժումը կարողանում ենք շուտ սկսել։
-Ո՞ւմ եք համարում Ձեր ուսուցիչը:
- Բժշկագիտության մեջ իմ առաջին ուսուցիչը եղել է իմ հայրը` դոկտոր, պրոֆեսոր Ն.Լ.Ասլանյանը, որն իմ մյուս դասախոսներից զատ, ուսանողական տարիներին շատ է օգնել ինձ հասկանալ, թե ինչ է բժշկագիտությունը, բուժառուների հետ շփվելու եղանակը և մասնագիտական շատ այլ նրբություններ։ Նեղ մասնագիտացման մեջ ինձ համար ուսուցիչ կարող եմ համարել ավագ սերնդի մեր ֆանարջյանական ողջ թիմին. այստեղ ես աշխատում եմ շուրջ 20 տարի, օրդիանտուրան այստեղ եմ անցել, բոլոր բժիշկները, ում հետ աշխատել եմ, ինձ տվել են ավելին, քան պետք է մասնագետ դառնալու համար։ Շատ բան եմ սովորել պրոֆեսոր Հ.Մ. Գալստյանից, մեր բաժանմունքի վարիչից` պրոֆեսոր Գ.Խ.Բադալյանից. բոլորից էլ շատ բաներ եմ սովորել և շարունակում եմ սովորել, քանի որ բժշկությունը իր տեղում կանգնած չէ, և ամեն օր մի նոր բան կա սովորելու։
-Ի՞նչ կասեք երիտասարդ կադրերի մասին:
-Երիտասարդ կադրերը պրպտող են, ձգտող: Իրենց համար հիմա ավելի հեշտ է, քան մեր ուսանելու տարիներին էր. հիմա ինտերնետային դարում ամեն ինչ հասանելի է, վերապատրաստումներին կարող են առցանց հետևել, այսօր ամեն ինչ հեշտացել է, դարձել հասանելի։ Երիտասարդների մեջ կան շատ խոստումնալից կադրեր։
Իսկ ընդհանրապես ասելիքս սա է, որ բոլորը պարբերաբար հետազոտվեն, և երբ հիվանդությունը վաղ փուլերում է հայտնաբերվում, ավելի հեշտ է բուժումը: Ուռուցքները փոխվել են իրենց բնույթով, հին դեղորայքն այդքան էֆեկտիվ չէ, և կանխարգելիչ բուժման համար ցանկալի է ունենալ տարեկան մեկ կամ երկու ստուգում` թեկուզ սոնոգրաֆիա կամ ռենտգեն հետազոտություն, արյան անալիզ: Մեր հետևողական աշխատանքի շնորհիվ հիմա մարդիկ ավելի վաղ են դիմում բժշկի։
-Բժշկուհի´, որպես վերջաբան` Ձեր մաղթանքը մեր հասարակությանը:
-Կմաղթեմ, որ մեր հասարակությունը լինի ավելի ներողամիտ, բարեկիրթ, բժշկին դիմելու կուլտուրան բարձր մակարդակ ունենա, բժշկի հանդեպ հարգանքն ավելի մեծանա, որովհետև բժշկի ուսերին դրված է շատ մեծ պատասխանատվություն: Ճիշտ և գրագետ ախտորոշումից է կախված բուժման ճիշտ տակտիկան։ Բոլոր բժիշկներն էլ հասարակ մահկանացուներ են, ունեն անձնական խնդիրներ ու ներաշխարհ: Էական չէ, թե բժիշկը քանի կյանք է փրկում, բայց երբ մի փոքր բացթողում է լինում, դա, ցավոք, նրա համար դառնում է ճակատագրական: Բոլոր բնագավառներում հաղթանակը բոլորինն է, պարտությունը` մեկինը: Ու նաև շատ կարևոր է հասկանալ, որ կյանքի ճանապարհը երկար և բարդ է, երբեմն էլ՝ չհուսադրող, սակայն պետք է գիտակցել, որ երբեք և ոչ մի այլ երկրում չես գնահատվի այնպես, ինչպես քո հայրենիքում։ Եվ թող երբեք չմարի ձգտումն ու հավատը, և, հավատացեք, մշտապես հաջողությունը կժպտա:
View items...
Բժշկի մասնագիտությունը, ըստ էության, սահմաններ չի ճանաչում, և այս մասնագիտությունն ընտրած մարդը պիտի որդեգրի համամարդկային սերը
Հայ բժիշկները թե´ Հայաստանում, թե´ արտերկրում աչքի են ընկնում իրենց մասնագիտական բարձր հմտություններով, համաշխարհային բժշկության մեջ բազմաթիվ նորարարական մեթոդներ ու տեխնոլոգիաներ հեղինակած բժիշկներ են, և նրանցից յուրաքանչյուրն իր ոլորտում ապահովում է եվրոպական չափանիշներին համապատասխան բարձր մակարդակ:
Հայաստանում ակնաբուժությունը համարվում է բժշկության ամենազարգացած ճյուղերից մեկը: Այստեղ պրոֆեսիոնալ բարձր մակարդակով իրականացվում են աշխարհում ընդունված ակնաբուժական բոլոր միջամտությունները:
Տեսողության խնդիրներ ունեցող մարդկանց թիվն անընդհատ մեծանում է: Դրան զուգահեռ տարեցտարի կատարելագործվում են այդ խնդիրների բուժման մեթոդները:
Հայկական ակնաբուժության խնդիրների ու զարգացման միտումների մասին զրուցեցինք Ս. Վ. Մալայանի անվան ակնաբուժական կենտրոնի աչքի վնասվածքների բաժանմունքի ակնաբույժ, միկրովիրաբույժ Սրբուհի Բաբաջանյանի հետ։ Բժշկուհին մեծագույն պատասխանատվությամբ և մասնագիտական բարձր պատրաստվածությամբ է կատարում իր աշխատանքը՝ իր գիտելիքներն ու ունակությունները ներդնելով հայրենի բժշկագիտության զարգացման գործում: Իր բազմաթիվ պարգևներից և կոչումներից, տարիների ընթացքում վաստակած բարձր հեղինակությունից բժշկուհին երբեք չի մեծամտանում։ Նա պարզապես բժշկությանն իր ամբողջ էությամբ սիրահարված մարդ է, իր ընտրած ասպարեզը լավ պեղած, դրանում հնարավորինս խորացած մասնագետ:
Մեր զրույցի ընթացքում նրան ուղղեցինք ակնաբուժության ոլորտին վերաբերող մի քանի հարց։
-Բժշկուհի, ի՞նչ է շլությունը:
-Շլությունը աչքի մշտական կամ պարբերաբար շեղումն է ճիշտ դիրքից, որի դեպքում մեկ աչքը ֆիքսում է, մյուսը թեքվում այս կամ այն կողմ: Այն կարող է լինել բնածին կամ ձեռքբերովի, համամիտվող՝ երբ աչքը նայում է քթին, տարամիտվող՝ երբ աչքը նայում է դուրս: Աչքի շարժունակության հետ կապված` շլությունը լինում է համագործական, երբ աչքերը շարժվում են միաժամանակ, աչքերի շարժունակությունը սահմանափակ չէ, և պարալիտիկ, երբ աչքերի շարժունակությունը կարող է լինել սահմանափակ, կամ լրիվ բացակայել մեկ կամ մի քանի ուղղություններով: Շլությունը ոչ միայն կոսմետիկ թերություն է, քանի որ գրավում է շրջապատի ուշադրությունը, կարող են զարգանալ հոգեբանական կոմպլեքսներ, նաև ամենավտանգավորը` շլությունը բերում է շլող աչքի տեսողության նվազման և բինոկուլյար տեսողության կորստի: Բինոկուլյար տեսողությունը միաժամանակ երկու աչքերով տեսնելու ունակությունն է, որը հնարավորություն է տալիս ընկալել, գնահատել առարկաների ծավալը, խորությունը տարածությունում, բինոկուլյար տեսողության կորուստը դժվարացնում է տեսողական աշխատանքը: Շլության ժամանակ աչքերը միասին չեն կարող աշխատել, միացնել երկու պատկերները մեկ պայծառ պատկերի: Շլության ժամանակ երեխայի աչքերը նայում են տարբեր ուղղությամբ, ուղեղն ընկալում է երկու պատկեր, ու իրավիճակին հարմարվելով` ուղեղը ընկալում է միայն մեկ պատկեր` երկրորդը անտեսելով: Բինոկուլյար տեսողության համար պատասխանատու բջիջները չեն զարգանում, և եթե երեխայի մոտ շլությունը ժամանակին` վաղ հասակում չբուժվի, ապա այդ բջիջների ֆունկցիան չենք կարող վերականգնել ավելի մեծ հասակում, և կարող է զարգանալ «ծույլ աչք», ու ժամանակակից լազերային բուժումները՝ աչքը դարձնելով նույնիսկ «իդեալական աչք», միևնույնն է, տեսողության լիարժեք վերականգնում կարող են չապահովել:
Շլության առաջացման պատճառները տարբեր են՝ ամետրոպիայի (հեռատեսություն, կարճատեսություն, աստիգմատիզմ) առկայությունը, վնասվածքները, կենտրոնական նյարդային համակարգի հիվանդությունները, ակնաշարժ մկանների զարգացման և ամրացման շեղումները, դրանց կաթվածահարումը և պարեզները, մի աչքի տեսողության սրության կտրուկ նվազումը, երեխայի ինֆեկցիոն կամ սոմատիկ հիվանդությունները, սթրեսները:
Շլությունը պահանջում է համալիր և երկարատև բուժում: Կարևոր է ժամանակին բուժել շլությունը, քանի որ շլող աչքի տեսողության վերականգնումը և բինոկուլյար տեսողության ձևավորումը հնարավոր է մինչ 8-9 տարեկան հասակը: Հնարավոր է շլության ինչպես թերապևտիկ, այնպես էլ վիրաբուժական բուժում: Ախտորոշումից հետո որոշվում է, որ ակնոցներ պետք է կրի երեխան, փակի աչքը կամ ապարատային բուժում ստանա, սկսում են եղած տեսողական խանգարումների՝ կարճատեսության, հեռատեսության կամ աստիգմատիզմի շտկումից: Երեխային վաղ տարիքից ակնոց է նշանակվում: Այն պետք է երկար ժամանակ մշտապես կրել՝ մինչև շլության ախտանշանները նվազեն: Բուժման մյուս կարևոր մասը հատուկ վարժությունների կատարումն է, որոնք ուղղված են շիլ աչքի մկանների թուլացած խմբի համար աշխատանքային ծանրաբեռնվածություն ստեղծելուն: Եթե շլության թերապևտիկ բուժումը քիչ էֆեկտիվ է, անցնում են վիրահատական բուժման: Առաջին մի քանի ամիսների ընթացքում երեխային դժվար է ֆոկուսավորել աչքերը մեկ առարկայի վրա աչքի թույլ մկանների պատճառով: Այդ պատճառով որոշ երեխաների մոտ աքերը սկսում են շլել, շլության այս տեսակը կոչվում է ֆունկցիոնալ, սովորաբար անցնում է մինչ 6 ամիսը: Եթե շլությունը չի վերանում մոտ 6-7 ամսականից, հարկ է դիմել բժշկի:
-Ի՞նչ հիվանդություն է գլաուկոման։ Կմանրամասնե՞ք:
- Գլաուկոմա բառը հին հունարենից կարելի է թարգմանել «աչքի կապույտ պղտորում»: Գլաուկոման աչքի հիվանդություն է, որը բերում է տեսանյարդի ատրոֆիայի, մահվան և հանգեցնում մինչ անդառնալի կուրության: Այս հիվանդության հիմնական ախտանիշները ներակնային բարձր ճնշումն է, որը բերում է պերիֆերիկ տեսողության, հետագայում նաև կենտրոնական տեսողության կորստի: Հիվանդության վաղ շրջանում մարդը կարող է չնկատել տեսադաշտի նեղացում, երբ արդեն տեսանյարդը ախտահարվում է, և վատանում է կենտրոնական տեսողությունը, նա դիմում է բժշկի, այսինքն` գլաուկոման հաճախ անսիմպտոմ է ընթանում, այդ պատճառով կարևոր է կանխարգելումը, հիսուն տարեկանից հետո անհրաժեշտ է դիմել ակնաբույժի`կանխարգելման համար և պարբերաբար չափել ներակնային ճնշումը, հատկապես նրանք, ովքեր ունեն ժառանգական նախատրամադրվածություն, գլաուկոմա ախտորոշմամբ մոտ բարեկամներ: Ինչպես ասացինք, գլաուկոմայի գլխավոր ախտանիշը աչքի բարձր ճնշումն է: Իսկ վերջինս առաջանում է աչքի հեղուկի դժվարացած արտահոսքի պատճառով: Գլաուկոմայի առաջացման ռիսկային գործոններն են ժառանգական նախատրամադրվածությունը, հեռատեսությունը, կատարակտը, 50 բարձր տարիքի շաքարային դիաբետով մարդիկ, զարկերակային շատ բարձր կամ շատ ցածր ճնշումով տառապող հիվանդները, աչքի վնասվածք կամ բորբոքային խնդիրներ ունեցող մարդիկ: Սա դանդաղ զարգացող հիվանդություն է, որն աննկատ հանգեցնում է կուրացման: Այդ իսկ պատճառով գլաուկոման անվանում են «տեսողության գող»: Հնարավոր է՝ օրինակ` փակ անկյուն գլաուկոմայի դեպքում լինեն աչքի սուր ցավեր, կարմրություն, արցունքահոսություն, լամպերին նայելիս ծիածանի օղեր աչքի դիմաց, գլխացավ, սրտխառնոց և փսխում, աչքի բարձր ճնշում և տեսողության վատացում:
Ինչպես բոլոր հիվանդությունների, այնպես էլ գլաուկոմայի ժամանակ բժշկին ժամանակին դիմելու դեպքերում այն բուժման ենթակա է։ Եթե ժամանակին են դիմում, ժամանակին են հայտնաբերում հիվանդությունը ապա այն պատճառները, որոնք կարող են բերել տեսողական նյարդի փոփոխությունների, կարող ենք դրանք ժամանակին վերացնել, և տեսողության վատթարացում ինքնին տեղի չի ունենա։ Այս դեպքում էլ ինչքան վաղ դիմեն ակնաբույժի օգնությանը, հնարավոր կլինի գրանցել բուժման դրական պատկեր, պետք է նշել, որ գլաուկոմայի բուժումը կատարվում է եղածը պահպանելու համար, և տեսողության ու տեսադաշտի լավացում տեղի չի ունենում, քանզի գիտենք, որ նյարդային բջիջները չեն վերականգնվում։
-Ի՞նչ է գունակուրությունը կամ դալտոնիզմը։ Մանրամասնեք, խնդրեմ:
Դալտոնիզմը գունազգացողության խանգարում է, երբ մարդը չի տարբերակում որոշ գույներ կամ երանգներ: Դալտոնիզմը XVIII դարի վերջին առաջին անգամ նկարագրել է անգլիացի գիտնական Ջոն Դալտոնը: Նա ի ծնե չէր տարբերում կարմիր և կանաչ գույնի երանգները և դա պատահաբար նկատել է միայն 26 տարեկանում, որ որոշ գույներ ընկալում է ոչ այնպես, ինչպես մյուսները, ինչից հետո էլ սկսել է ուսումնասիրել այս թեման: Դալտոնիզմը համարվում է ոչ թե հիվանդություն, այլ` տեսողական դեֆեկտ, սովորական մարդկանցից նրանց տարբերությունն այն է, որ նրանք որոշ գույներ և շրջապատի ընդհանուր պատկերը ընկալում են այլ կերպ: Դալտոնիզմի տարբեր տեսակներ կան` կախված, թե որ գույնը (գույները) չի տարբերակում մարդը:
Դալտոնիզմը կարող է լինել բնածին (ժառանգական) կամ ձեռքբերովի, վերջիս կապված է տարած վնասվածքների (աչքի կամ գլխի), տեսանյարդի հիվանդությունների, շաքարային դիաբետի հետ, այս դեպքում գունախանգարումը լինում է միայն ախտահարված աչքում։ Դալտոնիզմը տղամարդկանց մոտ ավելի հաճախ է հանդիպում, քան կանանց մոտ: Ախտորոշումը կատարվում է հատուկ աղյուսակների օգնությամբ: Դալտոնիկների համար դժվարություն են ներկայացնում որոշ մասնագիտություններ:
-Նշեք, խնդրեմ, թե ի՞նչ հետևանք է թողնում շաքարային դիաբետն աչքերի վրա։
-Այսօր շաքարային դիաբետի լիարժեք բուժում պրակտիկորեն հնարավոր չէ, այդ պատճառով շաքարային դիաբետը համարում են ապրելակերպ: Քանի որ շաքարային դիաբետը նաև անոթային հիվանդություն է, խնդիրներն առաջանում են աչքի ցանցաթաղանթում, Չնայած դիաբետով հիվանդները գտնվում են էնդոկրինոլոգի դինամիկ հսկողության տակ, բայց և այնպես ախտորոշումից մոտ տասը-տասնհինգ տարի անց հիվանդների մոտ հայտնաբերվում են տեսողության խանգարումներ, ընդհուպ կուրություն: Ժամանակի ընթացքում արյան մեջ շաքարի բարձր տոկոսը քայքայում են ցանցենու անոթները, բերում են դիաբետիկ ռետինոպատիայի, ներակնային արյունազեղումների, մակուլյար այտուցի, գլաուկոմայի, կատարակտի զարգացման, ցանցենու շերտազատման: Դիաբետիկ ռետինոպատիայի ժամանակ ցանցենու վրա առաջանում են մանր արյունազեղումներ, այս մանր կաթիլները կարող են անցնել ապակենման մարմին, որը նորմայում թափանցիկ է, գրավում է աչքի ամբողջ խոռոչը, երբ արյան կաթիլները անցնում են ապակենման մարմին տարածվում են, «պղտորում են» ապակենման մարմինը, սկզբնական շրջանում դրանք կարող են ինքնուրույն ներծծվել մեկ-երկու շաբաթվա ընթացքում, իսկ հիվանդության հետագա զարգացման շամանակ անոթների պատերի վիճակը վատանում է , արյունազեղումները հաճախանում են, ավելի ուշ են ներծծվում, իսկ վերջիններիս մեծ քանակի դեպքում չեն կարողանում ներծծվել, կուտակված արյունից ձևավորվում են ձգաններ, որոնք «ձգում» են ցանցենին` բերելով վերջինիս շերտազատման, տեսողությունը կտրուկ ընկնում է: Ընդհանրապես շաքարային դիաբետով ամեն անձ յուրաքանչյուր վեց ամիսը մեկ անգամ պետք է դիմի ակնաբույժի, նույնիսկ եթե գանգատներ չունի, քանի որ որքան վաղ ստանա մասնագիտական բուժում, այնքան անվերադարձ բարդությունների ռիսկը ցածր կլինի:
-Ասացեք, խնդրեմ, մեր ժամանակներում աչքի ո՞ր հիվանդություններն են երիտասարդացում ապրել։
-Առավել շատ երիտասարդացել է կարճատեսությունը, որը կրկին մեծապես պայմանավորված է մեր առօրյա կենսակերպով` այս տեխնոլոգիական դարում համակարգիչ-հեռախոս համատարած կիրառումը բերում է այդ խնդրին:
-Ո՞րն է տեսողության պահպանման Ձեր լավագույն բանաձևը, որ կառաջարկեիք մեր ընթերցողներին:
-Տեսողությունը յուրահատուկ բնածին պարգև է, որի արժեքը հասկանում ես, երբ այն սկսում ես կորցնել, տեսողության շնորհիվ մենք ստանում ենք արտաքին աշխարհից մոտ 90 տոկոս տեղեկությունը, ուստի տեսողության խանգարումը բերում է ինֆորմացիայի կորստի և կյանքի որակի իջեցման: Ամենալավ բուժումը կանխարգելումն է: Այդ պատճառով, եթե նույնիսկ ձեզ ոչինչ չի անհանգստացնում պարբերաբար պետք է դիմել բժշկի, քանի որ վաղ ախտորոշումը թույլ է տալիս կանխարգելել հիվանդությունների զարգացումը, բարդությունները: Ինչպես ասում են` «աչքի լույսի» պես պահեք- պահպանեք ձեր տեսողությունը: Աչքերը շատ կարևոր և խոցելի օրգան են, նրբորեն ու զգույշ վերաբերվեք նրանց:
Եթե կինը պլանավորել է մայրանալ, առաջին հերթին պետք է առողջ լինի, առողջ՝ ֆիզիկապես և հոգեպես
Հղիությունը կարևոր իրադարձություն է յուրաքանչյուր կնոջ կյանքում: Հղիության շրջանը կնոջ կյանքում բավական լուրջ մարտահրավերներ պարունակող շրջան է՝ թե՛ ֆիզիոլոգիական փոփոխությունների իմաստով, թե՛ հոգեբանական փոփոխությունների իմաստով, թե՛ պատասխանատվության տեսանկյունից: Առաջին հերթին այս շրջանում շատերին խանգարում է ծայրաստիճան զգուշավորությունը: Սա այն պարագան է, երբ հղի կանայք սկսում են խուսափել իրենց բնականոն կյանքի ռիթմից: Սակայն այս ընթացքում նախընտրելի է չփոխել կյանքի բնականոն ընթացքը: Հոգեբանական տեսանկյունից հղիության ընթացքում նյարդահոգեբանական փոփոխությունները հիմնավորված են հորմոնալ ֆոնի փոփոխություններով, որոնք առաջացնում են մի շարք զգայական հոգեվիճակներ:
Մեր զրուցակիցն է մանկաբարձ-գինեկոլոգ, ռեպրոդուկտոլոգ, Արտամարմնային բեղմնավորման հայ-իսրայելական կենտրոնի ռեպրոդուկտոլոգիայի բաժանմունքի կլինիկական ղեկավար ՄԱՐԻՆԱ ՄԿՐՏՉՅԱՆԸ․ բժշկուհի, որը կարողանում է իր աշխատանքը կատարել բարձր մասնագիտական հմտությամբ, իսկ իրեն դիմող կանանց տալիս է հոգեբանական ուժ և հավատ՝ ապրելու իրենց բաժին հասած կյանքը իմաստավորված ու բովանդակալից:
-Ի՞նչ է իրենից ներկայացնում Աշերմանի համախտանիշ՝ ներարգանդային կպումները։
- Պաթոլոգիան, որի դեպքում արգանդի խոռոչում մասնակի կամ ամբողջական կպումներ են ի հայտ գալիս, կոչվում է սինեխիա կամ Աշերմանի համախտանիշ։ Այս համախտանիշը ի հայտ է գալիս մոտավորապես 20 տոկոս այն կանանց մոտ, երբ որևէ գինեկոլոգիական միջամտության են ենթարկվում, օրինակ, երբ կատարվում է արգանդի խոռոչի քերուկ՝ հղիության ընդհատման ժամանակ, ծննդաբերությունից հետո, ինչպես նաև պոլիպէկտոմեիայի կամ միոմէկտոմեիայի հիստերոսկոպիայի ժամանակ: Այն հանդիպում է ռեպրոդուկտիվ տարիքում, արտահայտվում է դաշտանի խանգարմամբ, ցավային ախտանիշներով, կարող է բերել անպտղության, հղիության կրելախախտի և այլն։ Համախտանիշը վատ ազդեցություն է թողնում կնոջ կենսակերպի վրա, կինը չի ունենում դաշտան, առաջանում են հոգեբանական խնդիրներ: Այս խնդրի լուծման դեպքում այսօր արդիական է հիստրոսկոպիան: Բժիշկը հիստրոսկոպիայի ժամանակ պետք է բավականին հմուտ և ուշադիր լինի, որպեսզի կարողանա արգանդում կառուցել նոր խոռոչ։ Ներարգանդային կպումները հնարավոր է հեռացնել միայն հիստերոռեզեկստոսկոպի միջոցով: Հեռացումից հետո նոր կառուցված խոռոչի մեջ ներարակվում է անտիադգեզիզ հակակպումային գել, որպեսզի նորից կպումներ չառաջանան: Այդ կանանց նշանակվում է հորմոնալ էստրոգեն-գեստոգեն թերապիա և հետագայում ընթացքը անընդմեջ պահում են հսկողության տակ, որպեսզի նրանք կարողանալ հղիանան և կրեն առողջ հղիություն։
-«Դատարկ» ֆոլիկուլների համախտանիշ: Կմանրամասնե՞ք այն:
-«Դատարկ» ֆոլիկուլների համախտանիշը հանդիպում է արտամարմնային բեղմնավորման (ԱՄԲ) ժամանակ 1-7% դեպքերում: Այդպես են անվանում ֆոլիկուլներում ձվաբջիջների բացակայությունը: Հանդիպում է համախտանիշի երկու տեսակ. իսկական (հանդիպում է հազվադեպ), երբ անհնար է օվուլյացիայի ինդուկցիայից հետո հասուն ձվաբջիջներով ֆոլիկուլներից ձվաբջիջներ անջատել, անգամ ասպիրացիայի օրը՝ խորիոնային հոնադոտրոպինի (ԽՀՏ) նորմալ մակարդակի դեպքում:
Հնարավոր պատճառը հորմոնալ դիսբալանսն է կամ ձվարանների աշխատանքի խանգարումը. հորմոնների ցածր մակարդակը կամ ռեցեպտորների ոչ համարժեք պատասխանը. ֆոլիկուլը չի հասունանում կամ պունկցիայի ժամանակ լինում է դատարկ: Կա առնվազն երեք գործոն, որոնք նպաստում են այս համախտանիշի առաջացմանը.
«Դատարկ» ֆոլիկուլների համախտանիշն ընթացիկ ցիկլում բուժել չի կարելի, բայց հնարավոր է այն կանխել հաջորդ դրդման ժամանակ: Արդյունավետ մոտեցումը դեղորայքի փոփոխությունն է, երկու դեղի զուգակցումը կամ դրդման միջոցի ընտրությունը բոլորովին այլ խմբի դեղորայքից: Դեղորայքի հաջորդ ներարկումը կատարվում է առաջինից 36 ժամ անց:
Լինում են դեպքեր, երբ որ մենք ամեն ինչ իրականացնում ենք, կնոջը պատրաստում ենք հղիության, իսկ դատարկ ֆոլիկուլ ասվածի դեպքում այդ տոկոսները լինում են ցածր։ Մեկից ցածր լինում են մի քանի ֆոլիկուլ, բայց դրանք իրականում դատարկ են լինում։ Մինչ օրս դրա պատճառագիտությունը պարզ չէ։
-Իմունոլոգիական անհամատեղելիություն։ Կմանրամասնե՞ք:
-Իմունոլոգիական անհամատեղելիության հիմքում գենետիկ հյուսվածքային անհամատեղելիությունն է, երբ դիտվում է էմբրիոնի կամ նոր ձևավորվող պտղի իմունային արտամղում: Պտղաձուն ընկալվում է որպես օրգանիզմին օտար, որը պետք է դուրս մղվի: Նպաստող գործոններն են՝ արգանդի լորձաթաղանթի քրոնիկ բորբոքումը, էնդոկրին խանգարումները, աուտոիմունային ախտաբանությունը: Էնդոմետրիումի վիճակը գնահատելու համար իրականացվում է պայպել-բիոպսիա, որի ժամանակ վերցված կենսաբանական նյութը ենթարկվում է իմունահիստոքիմիական և մորֆոլոգիական հետազոտության: Էմբրիոնի պաշտպանությունն ապահովելուն հաճախ օգնում է իմունային պատրաստուկների կամ հորմոնների նշանակումը: Զույգերի անհամատեղելիության դեպքում խնդիրը կարող է լուծվել նաև արտամարմնային բեղմնավորմամբ:
- Հղիության ընթացքում ո՞ր դեպքում է նշանակվում ֆոլաթթու:
-Ֆոլաթթու նշանակվում է հղիության պլանավորումից երեք ամիս առաջ, և հղիության ընթացքում այն օգնում է, որ պտուղն գենետիկորեն զարգանա առողջ, առանց խնդիրների։ Ֆոլաթթուն համարվում է կարևոր բաղադրիչ պտղի զարգացման համար: Յուրաքանչյուր կին պետք է օրական ընդունի ֆոլաթթվի բավարար քանակություն, նույնիսկ եթե նա չի նախատեսում հղիանալ: Քանի որ մեր օրգանիզմը նոր բջիջներ է ստեղծում յուրաքանչյուր օր, ֆոլաթթուն անհրաժեշտ է հյուսվածքների նորմալ աճի և զարգացման համար: Խորհուրդ է տրվում բոլոր կանանց, հատկապես նրանց, ովքեր պլանավորում են հղիանալ, օրական ընդունել 5 մգ, իսկ հղիության ժամանակ՝ 400 մկգ ֆոլաթթու:
Կցանկանայի նշել, որ հղիություն պլանավորող կանանց մոտ տարածված է նաև հեմոգլոբինի ցածր մակարդակը, որի տոկոսի իջեցումը բերում է նրան, որ հղիությունը ավարտվում է վիժումներով։
- Վիտամին D-ի անբավարարությունը ի՞նչի կարող է հանգեցնել:
- Մենք բավականին մեծ ուշադրություն ենք դարձնում նաև վիտամին D-ի ընդունմանը: Հղիության ընթացքում օրգանիզմի վիտամինային պահանջը մեծանում է: Վիտամին D-ի անբավարարությունը հանգեցնում է պտղի աճի հապաղման, կմախքի դեֆորմացիայի, ծնունդից հետո մեծանում է ռախիտի զարգացման, ոսկրերի աճի և ֆիզիկական զարգացման խանգարումների վտանգը: Հղի կանանց խորհուրդ է տրվում ընդունել օրական 600 ՄՄ (15 մկգ) վիտամին D, կերակրող մայրերին՝ 1200 ՄՄ (30 մկգ): Վիտամին D-ի անբավարարության հանգեցնող վտանգի գործոններն են քաշի ավելցուկը, քանի որ ճարպաշերտը թույլ չի տալիս լավ յուրացնել այս վիտամինն արևից, որոշակի պրեպարատներ (ստերոիդներ, որոշ միզամուղներ), որոնք դժվարացնում են վիտամինի յուրացումը: Վիտամին D-ի անբավարարության ախտանշաններից են մկանային և ընդհանուր թուլությունը, ոսկրերի ցավը, փխրունությունը: Հնարավոր է նաև, որ այն ոչ մի կերպ չարտահայտվի: Ուստի, մայրիկի և երեխայի մոտ վիտամին D-ի անբավարարությունից խուսափելու համար խորհուրդ է տրվում օգտագործել վիտամինային հավելումներ:
-Իսկ որպես վերջաբան, հետաքրքիր է՝ որը՞ կլինի Ձեր մաղթանքն ու հորդորը մեր կանանց:
-Եթե կինը պլանավորել է մայրանալ, առաջին հերթին պետք է առողջ լինի, առողջ՝ ֆիզիկապես և հոգեպես, որպեսզի կարողանա կրել հղիությունը։ Կանանց ռեպրոդուկտիվ շրջանը կարճ է, պետք է 18-35 տարեկանում պլանավորել հղիությունը, քանի որ մինչ այդ տարիքը կինը կարող է նաև ինքնակրթությամբ զբաղվել, մինչդեռ հետո, այդ տարիքից ոչ շատ անց, պաշարը սկսում է նվազել։ Մենք այժմ ապրում ենք սթրեսային պայմաններում, անկախ մեզանից ստանում ենք սթրեսներ, որոնք ազդում են առողջ սերունդ ունենալու վրա։ Փորձենք կառավարել սթրեսային իրավիճակները: Զբոսնեք, լավ երաժշտություն լսեք և զբաղվեք այն ամենով, ինչը Ձեզ դրական հույզեր է պարգևում։ Հղիության ընթացքում շատ կարևոր է նաև, որ Ձեզ շրջապատեք հոգատար մարդկանցով, որոնց հետ վստահորեն կարող եք կիսել Ձեր անհանգստությունները, վախերն ու տագնապները և ստանալ հոգեկան աջակցություն։
Կյանքը մեծագույն պարգև է, որը պետք է երջանիկ ապրել
Բժշկությունն անընդմեջ զարգացող և կատարելագործվող ոլորտ է, և յուրաքանչյուր ոլորտ պետք է կարողանա քայլել ժամանակի պահանջներին համընթաց:
Այսօր գինեկոլոգիան գնալով ընդլայնվում ու առաջընթաց է ապրում․ ոլորտ, որ ժամանակի պահանջներին համընթաց զարգացմամբ արդեն իսկ դասվում է բժշկության առաջատար գիտությունների շարքին։ Հայաստանում այս ոլորտում իրականացվում են ախտորոշման և բուժման բոլոր միջոցառումները, և գինեկոլոգիական բազմաթիվ հիվանդություններ այսօր արդեն դարձել են լիովին բուժելի:
Մեր զրուցակիցն է Երևանի պետական բժշկական համալսարանի մանկաբարձության և գինեկոլոգիայի թիվ 1 ամբիոնի դասախոս, բժշկական գիտությունների թեկնածու, բազմաթիվ վերապատրաստումների մասնակցած, մոտ երկու տասնյակ գիտական հոդվածի հեղինակ, «Աստղիկ» բժշկական կենտրոնի ծննդաբերական բաժանմունքի ղեկավար, մանկաբարձ-գինեկոլոգ ՎԱԴԻՄ ՖՐՈԼՈՎԸ, մարդ, ով, ընտրելով բժշկի մասնագիտությունը, պատվով է կատարում իր գործը:
Կայուն գիտելիքներով և մարդկային բարձր առաքինություններով օժտված բժիշկը վստահ կանգնած է յուրաքանչյուր հիվանդի կողքին և, որ ամենակարևորն է, ամեն մի վայրկյան պայքարում է ամենաարժեքավորի` կնոջ առողջության պահպանման համար: Բժշկի երկարատև աշխատանքն ու պատկառելի ավանդը բժշկագիտության զարգացման գործում անգնահատելի է: Հաճելի զրուցակից, ազնիվ ու սկզբունքային մարդ, իր գործի գիտակ: Վաստակաշատ բժշկի կարծիքով` իր մասնագիտության տեր մարդիկ համամարդկային սիրո կրողներն են:
- Բժի՛շկ, ի՞նչ է հղիության տոքսիկոզը, և որոն՞ք են դրա տեսակները։
-Կան հղիության տոքսիկոզի վաղ և ուշ տեսակներ։ Արդի գինեկոլոգիայի մեջ ուշ տոքսիկոզ տերմինը կիրառությունից դուրս է եկել, այն հղիության առաջին եռամսյակի տոքսիկոզն է, որ լատիներեն կոչվում է հիպերմեզ: Տոքսիկոզի իրական պատճառները մինչ օրս պարզված չեն։ Ամենատարածված տեսակետը հիմնված է այն բանի վրա, որ տոքսիկոզի ավարտը համընկնում է ընկերքի կազմավորման ավարտի հետ։ Մինչ այդ ընկերքն այնքան զարգացած չի լինում, որ կանխի պտղի նյութափոխանակության արգասիքների ներթափանցումը մոր օրգանիզմ, վերջիններս էլ թունավորում են առաջացնում։ Հորմոնային տեսության համաձայն տոքսիկոզն առաջանում է հորմոնային փոփոխությունների պատճառով, որոնք սրում են համային և հոտային զգացողությունները։ Արդյունքում հոտերն ու համերը, որոնք սովորական վիճակում չեն ազդում կնոջ վրա, հղիության ընթացքում սրտխառնոց և փսխում են առաջացնում։ Դրա վտանգը նրանում է, որ այդ փսխումների հետ հղին կորցնում է մեծ քանակությամբ հեղուկ՝ ջրազրկվում է։ Այն իրենից սիմտոմատիկ բուժում է պահանջում: Երբ հղիության ժամկետը մեծանում է՝ դառնալով 12-14 շաբաթական, այդ երևույթներն աստիճանաբար վերանում են։ Իսկ ուշ տոքսիկոզի դեպքերում կնոջ մոտ կարող են առաջանալ այտուցներ, սպիտակուց՝ մեզի մեջ և արյան ճնշման բարձրացում։ Այնուհետև հորմոնային ֆոնը կարգավորվում է և ինքնազգացողությունը լավանում:
- Ի՞նչ էնեղ կոնք ասվածը։
-Տարբերակվում է անատոմիական նեղ կոնք և կլինիկական։ Կան կոնքի նորմատիվներ կնոջ կոնքի չափսերով: Նեղ կոնքի պատկերը ի հայտ է գալիս ռենտգենի պատկերում, ինչպես նաև КТ-ով։ Երբ չափսերը նորմայից փոքր են, կոչվում է անատոմիական նեղ կոնք։ Իսկ ծննդաբերության մեջ մենք տարբերակում ենք կլինիկական նեղ կոնք, կնոջ կոնքը կարող է համապատասխանի նորմայի մեջ, բայց պտուղը խոշոր լինի, մինչև 5 կգ։ Նորմայի ժամանակ այս դեպքում դառնում է կլինիկական նեղ կոնք․ պտղի ու մոր կոնքի չափսերը չեն համապատասխանում միմյանց հետ։ Անատոմիական նեղ կոնքի ժամանակ ամեն դեպքում կնոջը թողնում են ծննդաբերության մեջ, հսկվում է ընթացքում արդյոք առաջանո՞ւմ է նեղ կոնք, թե՞ ոչ։
Նեղ կոնք հասկացությունը կիրառվում է բացառապես մանկաբարձության ոլորտում և արտացոլում է հղի կնոջ կամ ծննդկանի կոնքի ոսկորների կառուցվածքն ու առանձնահատկությունները։ Անատոմիապես նեղ կոնքի դեպքում կոնքի չափսերը սովորականից փոքր են: Կլինիկորեն նեղի դեպքում դիտվում է պտղի գլխիկի և կոնքի չափերի անհամապատասխանություն ծննդաբերության ժամանակ։ Նեղ կոնքի նշանները ճիշտ ժամանակին չհայտնաբերելու դեպքում ծննդալուծումը գուցե բարդանա կամ էլ անհնար դառնա՝ սպառնալով ոչ միայն պտղի, այլև կնոջ կյանքին։ Նեղ կոնքը որևէ կերպ չի անդրադառնում հղիության ընթացքի վրա և հաճախ չի էլ զգացնում նախքան ծննդաբերությունը։
-Ունե՞ն արդյոք հակացուցումներ ներարգանդային պարույրները։
-Ներարգանդային պարույրը (ՆՊ) հակաբեղմնավորիչ ժամանակակից և հուսալի մեթոդ է: Այն թույլ է տալիս վերահսկել հղիության գործընթացը: Ինչպես ցանկացած այլ միջամտություն, ներարգանդային պարույրը նույնպես ունի իր հակացուցումները: Դրանցից են՝ արգանդի պարանոցի պաթոլոգիակսն պրոցեսները, դիսպլացիաները, եթե կնոջ մոտ կան բորբոքային պրոցեսներ, արգանդի լորձաթաղանթի պաթոլոգիա, հիպերպոլիմենորեա կամ մետրոռագիա, էնդոմետրիայի հիպերպլազիա, արգանդի զարգացման անոմալիաներ, որոնք խանգարում են պարույրի ներդրմանը, արգանդի սուբմուկոզային միոմա, ալերգիա պղնձի նկատմամբ և այլն: Ըստ մեր ավագ սերնդի մասնագետների, առաջարկում էին՝ ավելի լավ է 10 տարի մնա ներարգանդային պարույրը, քան 10 տարվա մեջ կինը կատարի երեխայի արհեստական ընդհատում։
- Ի՞նչ է կլիմաքսը։
-Դաշտանադադարը (կլիմաքս) ժամանակահատված է, երբ կանանց հորմոնալ համակարգը դադարում է կատարել իր հիմնական խնդիրը՝ վերարտադրողական գործառույթը։ Այն հիմնականում արտահայտվում է հետևյալ կերպ՝ նվազում է սեռական հորմոնների՝ էստրոգենի և պրոգեստերոնի մակարդակը։ Երբ ձվարանը դադարում է կատարել իր հիմնական խնդիրը, դադարում է դաշտանը, իսկ այս գործընթացն անվանում են դաշտանադադար։ Այն սովորաբար տեղի է ունենում 50 տարեկան հասակում, սակայն, դաշտանադադարի ախտանիշները կարող են նկատվել 40 տարկանից սկսած։ Դաշտանի բացակայության առաջին տարին դաշտանադադարի ժամանակահատվածն է, իսկ դրանից հետո՝ հետդաշտանադադարն է: Երբ աշխատում էի Ռուսաստանի Դաշնությունում, երբ որ կնոջն ասում էինք՝ դուք արդեն կլիմաքսի փուլում եք, իրենք ընդունում էին դա որպես վիրավորանք։ Իսկ մեր հայ կանայք նորմալ են ընդունում այդ փաստը։ Եթե կնոջ մոտ չեն արտահայտվում արյան ճնշման բարձրացում և քրտնարտադրություն, նյարդային համակարգի խախտումներ, խիստ արտահայտված չեն, ոչինչ չենք անում, բայց կլիմաքսը, ամեն դեպքում իրենից բուժում է պահանջում։
- Ի՞նչ է ռեզուրս գործոն ասվածը։
- Ռեզուս պատկանելիության հատկանիշը ժառանգական հատկանիշ է և գտնվում է առաջին զույգ քրոմոսոմի կարճ թևում տեղակայված գեների հսկողության տակ։ Գործնական բժշկության մեջ, մասնավորապես արյան փոխներարկման և մանկաբարձության մեջ, ռեզուս պատկանելիության որոշումը կարևոր խնդիր է։ Ռեզուս գործոնն անմիջական կապ ունի մարդու արյան մաս կազմող էրիթրոցիտների՝ արյան կարմիր գնդիկների հետ։ Նրանց կազմում որոշակի սպիտակուցի առկայությունը, որը պայմանականորեն R տառով է նշվում, կամ դրա բացակայությունը խոսում է ռեզուս դրական կամ բացասական գործոնի մասին:
Կան դրական և բացասական ռեզուրս գործոններ. Ռեզուրս դրականը արյան մեջ լինում է հատուկ սպիտակուց, եթե կա, ուրեմն՝ դրական է, եթե բացակայում է՝ բացասական է։ Հղիության շրջանում դրա վտանգն կայանում է նրանում, եթե մայրը ռեզուրս բացասական է, երեխան դրական, ապա մոր արյան մեջ առաջանում է ռեզուրս կոնֆլիկտ։ Հսկողության տակ են պահում հղիին, հակամարմինները ժամանակ առ ժամանակ ստուգվում են։ Հակամարմինների տիտր գոյություն ունի, որից կախված՝ մենք որոշում ենք մեր հետագա քայլերը։
-Ի՞նչ է գերհասուն հղիությունը և գերհասուն պտուղը:
- Հղիությունը համարվում է ժամկետանց, եթե գեստացիայի (հղիության) տևողությունը կազմում է 42 և ավել շաբաթ։ Ծննդաբերությունն այդ դեպքում անվանում են ուշացած։ Ժամկետանց հղիության արդյունքում ծնված երեխան հիմնականում գերհասուն է լինում։ Գերհասուն պտղի մասին հնարավոր է խոսել միայն երեխայի ծնվելուց հետո, քանի որ պտուղը կարող է 42 շաբաթական լինել, բայց չունենա գերհասունության նշաններ, քանի որ կա երկարաձգված հղիություն, որի ելքը կարող է լինել նորմալ, հասուն պտուղը: Գոյություն ունի ծննդաբերության ժամանակ պտղի գլխի կոնֆիգուրացիա։ Ներարգանդային կյանքում պտղի գլխի ոսկորները ամբողջական զարգացած չեն։ Երբ երեխան իջնում է կոնքի խոռոչ, այս դեպքում գործընթացը խաթարվում է, համապատասխանաբար՝ պտղի և մոր համար վտանգը մեծանում է, առաջացնելով սակավարյունություն, բազմաթիվ այլ վտանգավոր հետևանքներ։ Հնարավոր է, որ ծննդաբերությունն ուշանա, բայց պտղի գերհասունության նշաններ չլինեն, ինչպես նաև հնարավոր է, որ ծննդաբերությունն սկսվի ճիշտ ժամկետում, սակայն պտուղը գերհասուն լինի։
-Իսկ որպես վերջաբան՝ ի՞նչ կմաղթեք մեր հայ կանանց:
-Կանայք պետք է հարգեն առաջին հերթին հենց իրենց և իրենց առողջությունը, ոչ թե իրենց մղեն հետին պլան, ըստ մեր հայկական մենթալիտետի: Հորդորս է՝ պարբերաբար դիմեն բժշկի, հետագա բարդություններից խուսափելու համար, քանզի ամուր ընտանիքի հիմքում առողջությունն է: Կյանքը մեծագույն պարգև է, որը պետք է երջանիկ ապրել, իսկ երջանկության բանաձևն անհատական է, դրան հասնելու ուղիները` նույնպես:
Ով սիրում է իր մասնագիտությունը, ընկճվելու իրավունք չունի
Վերջին տարիներին էնդոկրին հիվանդությունների թիվը գնալով ավելացել է, և սա լուրջ մարտահրավեր է ոչ միայն Հայաստանի, այլ նաև ամբողջ աշխարհի առողջապահական համակարգի համար: Մեր բժիշկների ջանքերի շնորհիվ էնդոկրինոլոգիան, որը բժշկության ամենապահանջված ուղղություններից մեկն է, Հայաստանում զարգացում է ապրել` զգալիորեն մոտենալով միջազգային մակարդակի:
Մեր զրուցակիցն է «ԱՍՏՂԻԿ» բժշկական կենտրոնի էդոկրինոլոգ Նարինե Բեգլարյանը: Երիտասարդ բժշկուհու համար բժշկի մասնագիտությունն առաջին հերթին մարդուն առողջություն, հանգստություն ու ժպիտ պարգևելու առաքելություն է, իսկ դա իր ոլորտում լավագույնը դառնալու նախապայմաններից է, ինչն ի սկզբանե եղել է բժշկուհու հավատամքը: Բարեհամբույր և հետևողական, իր գործում բարձր մասնագիտական մոտեցում ցուցաբերող բժշկուհի, որը ոչ միայն ունի մասնագիտական գերազանց գիտելիքներ, այլև նաև բուժառուների նկատմամբ իր հոգածու վերաբերմունքով իսկապես արժանի է իսկական բժիշկ կոչվելուն:
-Բժշկուհի, ի՞նչ է իրենից ներկայացնում նախադիաբետը, ինչպիսի՞ն է լինում նախադիաբետային վիճակը:
-Նախադիաբետային վիճակն այն է, երբ արյան մեջ գլյուկոզայի ցուցանիշները գտնվում են առողջ նորմայի և ՇԴ-ին բնորոշ ցուցանիշների միջակայքում, երբ դեռ թվերը չեն հասնում շաքարային դիաբետի ախտորոշման սանդղակին, մինչդեռ նախադիաբետը արդեն պրոգրեսիվող ձևով կարող է անցնել շաքարային դիաբետի։ Իրականում նախադիաբետի վարումը շատ չի տարբերվում դիաբետի վարումից, այսինքն՝ այս փուլում հիվանդները հիմնականում արդեն ունեն ճարպակալում, և, որպես ճարպակալման բուժում, արդեն պետք է անցնել դիոտեթերապիայի: Իհարկե, դրան զուգակցված՝ նշանակել նաև «Մետֆորմին» դեղամիջոցը։ Եթե ճարպակալման աստիճանը բարձր է, օգնության է գալիս նաև «Օզեմպիկ» դեղամիջոցը, որն այսօր ամբողջ աշխարհում մեծ կիրառություն ունի և նշանակվում է ոչ միայն նախադիաբետ ունեցող, այլև ուղղակի առանց դիաբետի ճարպակալած հիվանդներին։
Նախադիաբետը բավական տարածված ախտաբանական վիճակ է, որը կարող է զուգակցվել մի շարք այլ խանգարումներով։ Այս խնդրի առկայության դեպքում հարկավոր է միջոցներ ձեռնարկել, այլապես այն կարող է հեշտությամբ վերածվել երկրորդ տիպի շաքարային դիաբետի, որը վերահսկել ավելի դժվար է։ Նման խնդիրներից խուսափելու համար հարկավոր է ժամանակին հայտնաբերել խանգարումն ու սկսել պայքարել դրա դեմ։ Նախադիաբետը կարող է շատ արագ պրոգրեսիվող ձևով անցնել դիաբետի, դառնալ դիաբետ, այսինքն՝ նախադիաբետ-դիաբետ տարբերակումը իրականում զուտ թվային տարբերակում է, գլոբալ գործընթացն արդեն սկսված է, իսկ շաքարային դիաբետի զարգացումը իրականում սկսում է շատ ավելի վաղ, քան գլիկեմիայի թվերի տատանումը, մոտավորապես արդեն երբ առկա է ճարպակալում։ Շաքարային դիաբետի հայտնաբերումից 10-15 տարի առաջ արդեն իսկ սկսվում է ինսուլինի ռեզիդենտությունը՝ բջիջների զգայունությունը ինսուլինի նկատմամբ, կոպիտ ասած, բթանում է, և կարող ենք ասել, որ հիվանդը ռիսկային գոտում է գտնվում, և կարող է հետագայում զարգանալ շաքարային դիաբետ։ Այսինքն՝ այս անցումները բավականին սահուն են, և բուժումը, ինչպես նշել էի նախկինում, պետք է սկսել ճարպակալման բուժումից, որպեսզի կանխենք դիաբետի զարգացումը։
-Որոնք են դիաբետի տեսակները, կտարբերակե՞ք։
-Դիաբետի մի քանի տեսակներ կան. բայց ամենից հաճախ հանդիպում են շաքարային դիաբետի 1-ին և 2-րդ տիպերը։ Տիպ 1 շաքարային դիաբետը հիմնականում զարգանում է երեխաների և դեռահասների մոտ և պայմանավորված է ենթաստամոքսային գեղձում ինսուլինի արտադրության և արյան մեջ նրա բացարձակ քանակի նվազումով։ Տիպ 2 շաքարային դիաբետի դեպքում ինսուլինի արտադրությունը որոշակի պահպանված է, իսկ հիպերգլիկեմիան պայմանավորված է օրգանիզմում ինսուլինի պահանջի ավելացման հետ, և որպես կանոն, հաճախ զուգակցվում է ճարպակալումով կամ ավելցուկային քաշով։ Մեր պրակտիկայում ավելի շատ հանդիպում է երկրորդ տիպի դիաբետը։ Պատճառագիտությունը հիմնականում ժառանգականության գործոնն է, նստակյաց կյանքը և ճարպակալումը։
-Ի՞նչ է գեստացիոն շաքարային դիաբետը:
- Ունենք այսպիսի հասկացություն․ գեստացիոն շաքարային դիաբետ։ Այն հղիների դիաբետն է։ Գեստացիոն շաքարային դիաբետը կարծես նախադիաբետն է հղիների մոտ։ Եթե ոչ հղիների մոտ նախադիաբետի ախտորոշման համար պետք է ունենանք գլիկեմիայի ցուցանիշ 6,4մմ/լ և դրանից բարձր, ապա հղիների մոտ 5, 1մմ/լ-ից սկսած համարվում է գեստացիոն դիաբետ։ Հղիների 10-20 տոկոսի մոտ առկա է գեստացիոն դիաբետ։ Գեստացիոն դիաբետի բուժումը առաջին հերթին, բնականաբար, դիետոթերապիան է և ֆիզիկական ակտիվությունը, սակայն եթե այս միջոցառումների արդյունքում առավոտյան գլիկեմիայի ցուցանիշը շարունակում է մնալ 5,5 մմ/լ- ից, իսկ ուտելուց 1 ժամ հետո 7,5 մմ/լ -ից բարձր, հղիներին արդեն նշանակում ենք ինսունիլոթերապիա։ Իհարկե, արտասահմանյան որոշ երկրներում գեստացիոն դիաբետի դեպքում կիրառվում է նաև դեղորայքային բուժում, բայց, իհարկե, ավելի անվտանգ է ինսուլինոթերապիան, ուստի մենք ընտրում ենք պտղի համար առավել փորձարկված և անվտանգ մոտեցման տարբերակը․ այն է ՝ ինսուլինոթերապիան։ Մեր երկրում գեստացիոն դիաբետը բուժվում է միայն ինսուլինով, հակադիաբետիկ հաբեր չեն կիրառվում։
-Դիաբետիկ ոտնաթաթ։ Ի՞նչ խնդիր է այն:
-Դիաբետիկ ոտնաթաթ հասկացությանն անդրադառնալիս առաջին հերթին պետք է խոսենք դիաբետիկ պոլինեյրոպաթիայի մասին։ Այն ծայրամասային նյարդաթելերի ախտահարումն է: Դիաբետիկ պոլինեյրոպաթիան շաքարախտի (դիաբետ) ամենատարածված բարդությունն է, որն առաջացնում է տարատեսակ ախտանիշներ։ Շաքարային դիաբետի առկայությունը, հատկապես չկոմպենսացված և երկարատև, ախտահարում է նյարդերը, մասնավորապես նյարդերի պաշտպանիչ շերտը՝ միելինային թաղանթը, ինչն էլ բերում է մի շարք ախտանիշների՝ վերջույթներում սառնության, թմրածության, ծակծկոցի զգացողություն, ցավի, երբեմն գիշերը ոտքերում այրոցի զգացումի, երևույթներ, որոնք դիաբետիկներին շատ բնորոշ են։ Նեյրոպաթիայի հետևանքով հիվանդները կարող են ժամանակի ընթացքում կորցնել նաև զգայնությունը՝ ջերմության զգացողությունը, սկսում են չզգալ տաքությունն ու սառնությունը։ Բացի այդ, դիաբետիկների մոտ ի հայտ են գալիս անոթային խնդիրներ՝ ստորին վերջույթների մանր և խոշոր անոթների ախտահարում, պատերի հաստացում, լուսացքի նեղացում, ինչը բերում է արյան հոսքի խանգարմանը։ Այդ՝ հիմնականում նյարդային ախտահարումների և մանր անոթների ախտահարման հետևանքով ժամանակի ընթացքում, իհարկե, ոչ բոլորի մոտ, կարող է առաջանալ դիաբետիկ ոտնաթաթ հասկացողությունը, որը տարանջատվում է մի քանի տեսակի։ Սկսում են զարգանալ տրոֆիկական խոցեր դիաբետիկ ոտնաթաթի վրա, այսինքն՝ վերքեր, որոնք ասեպտիկ են, այսինքն՝ միկրոբներ չեն պարունակում, որոնք սկզբում կարող են լինել մակերեսային, հետո ժամանակի ընթացքում կարող են խորանալ։ Եթե դրան գումարվեն խոշոր անոթների ախտահարումները, ապա ժամանակի ընթացքում կարող են ախտահարվել ոսկորները։ Այս դեպքում աստիճանաբար կարող են հեռացվել ստորին վերջույթի մատները, ոտնաթաթը, ոտքը, այսինքն՝ սա կոմպլեքս մեխանիզմներով պայմանավորված գործընթաց է։ Որպեսզի դիաբետիկը խուսափի ցանկացած բարդությունից, ամենակարևորը շաքարի մակարդակը նորմայի մեջ պահելն է։ Այդ դեպքում մենք կխուսափենք թե՛ անոթային, և թե՛ նյարդային բարդություններից, և այս բոլոր ահռելի բարդությունները հիվանդների մոտ չեն զարգանա։ Բացի գլիկեմիան նորմալ ցուցանիշների մեջ պահելը, կարևոր են մի շարք համալիր դեղորայքային միջոցներ կիրառելը ուղղված ծայրամասային նյարդաթելերի պաշտպանությանը։ Սակայն ամենակարևորը շաքարի մակարդակը նորմայի մեջ պահելն է, այդ դեպքում կարելի է ասել, որ դիաբետիկների մոտ բարդությունների ռիսկը կլինի այնքան, որքան որ ոչ դիաբետիկների մոտ։ Այսինքն՝ ռիսկը զգալիորեն քչանում է, ինչը հաստատում են բազմաթիվ հետազոտությունները։
-Ինչի՞ կարող է հանգեցնել մագնեզիումի դեֆիցիտը:
-Մագնեզիումի դեֆիցիտը դժվար է ախտորոշել, քանի որ շիճուկային արյան մեջ մագնեզիումի մակարդակը չի արտացոլում նրա ներբջջային պարունակությունը։ Այդ պատճառով էլ շատ դժվար է հասկանալ՝ արդյո՞ք հիվանդի օրգանիզմն ունի մագնեզիումի կարիք։
Մագնեզիումի դեֆիցիտ սովորաբար ունենում են զարգացած արդյունաբերություն ունեցող երկրների բնակիչները, և շատերն այդ մասին գաղափար չունեն։ Այնինչ, պետք է նկատի ունենալ, որ մագնեզիումի բավարար քանակության պակասը մեր օրգանիզմում կարող է բազմաթիվ հիվանդությունների զարգացման պատճառ դառնալ։ Մագնեզիումը մակրոտարր է, որը մեր օրգանիզմում պետք է լինի ճիշտ մակարդակի վրա, քանզի չկա նյութափոխանակային որևէ գործընթաց, որտեղ չմասնակցի մագնեզիումը։ Մասնավորապես, մասնակցում է նյարդերի հաղորդականության գործընթացին, և օրգանիզմում դրա դեֆիցիտից մի շարք խնդիրներ են առաջանում՝ նյարդային լարվածություն, վերջույթներում ծակծկոցի զգացում, մկանային ձգվածություն, անքնություն, առիթմիաներ, խեղդոցի զգացողություն, երբեմն հոգնածության զգացում։ Ցավոք սրտի, մեր երկրում դեռևս չունենք այդպիսի մեծածավալ հետազոտություն, որը կարտացոլի մագնեզիումի դեֆիցիտի չափը։ Հետազոտություններից մեկը ցույց է տվել, որ Հյուսիսային Ամերիկայում տղամարդկանց 70 տոկոսն ունի մագնեզիումի դեֆիցիտ։ Եվ ամենահետաքրքիրն այն է, որ մագնեզիումի դեֆիցիտը երակային հետազոտմամբ չի արտահայտվում։ Իրականում մագնեզիումի ռեալ պարունակությունը ներբջջային տարածքում է, այսինքն՝ լաբորատոր հետազոտությունների արդյունքում դեֆիցիտը չի պարզվի, և մեր պրակտիկայում, կոնկրետ իմ բուժառուները, ուղեկցող խնդիրների բուժմոտեցմանն համատեղ ստանում են նաև մագնեզիում։ Այսինքն՝ ինչպես գրագետ էնդոկրինոլոգի ուշադրությունը օրգանիզմում սևեռված է կալցիումի պարունակությանը, այդպես էլ պետք է սևեռված լինի նաև մագնեզիումի պարունակությանը։ Չնայելով հետազոտությունների արդյունքներին՝ մագնեզիումի դեֆիցիտը բոլոր բուժառուներին լրացվում է։
-Խոսենք, խնդրեմ, նաև ցինկի դեֆիցիտի մասին:
-Ցինկը մարդու օրգանիզմին նույնպես անհրաժեշտ միկրոտարրերից է: Չնայած օրգանիզմի համար ցինկի կարիքին, այն է՝ օրական մոտ 12-15 մգ, այս հանքանյութը չափազանց անհրաժեշտ է սպիտակուցների սինթեզի համար, առանց որոնց անհնար է բջիջների կենսագործունեությունը: Ցինկի դեֆիցիտի ժամանակ նկատվում է մազաթափություն, տեսողական վատացում, նաև իմունիտետի իջեցում։
-Մազաթափությունը և դրա տեսակները:
-Կա դիֆուզ և օջախային մազաթափություն։ Մազաթափությունն առաջանում է մազային ֆոլիկուլների վրա արտաքին կամ ներքին ինչ-որ ազդեցությունների հետևանքով: Մազաթափությունը կարող է առաջանալ սթրեսներից, օրգանիզմում հորմոնալ կամ սեզոնային փոփոխություններից, վիտամինների և միկրոտարրերի պակասից, կարող է նաև այլ ներքին հիվանդությունների հետևանք հանդիսանալ: Հիմնական պատճառը հայտնաբերելուց և բուժելուց հետո մազաթափությունը կարող է դադարել և մազերի աճը վերականգնվել: Օջախային մազաթափությունն աուտոիմուն հիվանդություն է, դրանով ավելի շատ զբաղվում են մաշկաբանները։ Իմունային համակարգը մազարմատի նկատմամբ հակամարմիններ է առաջացնում, և քայքայելով մազարմատը՝ մազերը սկսում են օջախներով թափվել։ Օջախային մազաթափությունը, քանի որ իմունային բնույթ է կրում, ուղղակի հաճախ կարող է զուգակցվել այլ աուտիմոն խնդիրների հետ, մասնավորապես՝ վահանաձև գեղձի աուտոիմուն թիրեոիդիտի հետ:
Դրա համար շատ հաճախ մաշկաբանները օջախային մազաթափության պարագայում խորհուրդ են տալիս խորդակցել նաև էնդոկրինոլոգի հետ։
Երբ օրգաիզմում առկա է արական հորմոնի ավելցուկ, դիտվում է ավելի շատ գագաթային մազաթափություն, որն ուղեկցվում է նաև մազերի յուղոտությամբ։ Այդ դեպքում անպայման կանանց մոտ հետազոտվում են արական հորմոնները, մասնավորապես՝ մակերիկամները, ձվարանները: Շատ հաճախ մազաթափության պատճառը կարող է լինել սթրեսային։ Սթրեսն ակտիվացնում է մակերիկամները, իսկ այնտեղ կա արական հորմոն արտադրող շերտ։ Մազաթափությունը կարող է լինել նաև դիֆուզ, երբ երևույթն ընդգրկում է ամբողջ մազային մակերեսը։ Այդ ժամանակ ավելի շատ փնտրում ենք կամ այլ էնդոկրին խնդիր, օրինակ վահանաձև գեղձի թերֆունկցիա' հիպոթիրեոզ, կամ ավելի հաճախ մեր պրակտիկայում դիտվում է վիտամին միկրոտարրերի դեֆիցիտ։ Վիտամին D-ի դեֆիցիտը, կալցիումի, ցինկի դեֆիցիտը նույնպես կարող են բերել մազաթափության։ Այսինքն՝ երբ բուժառուները դիմում են նման գանգատով, բնականաբար, նախ բացառում ենք բոլոր այս վերը նշված դեֆիցիտային վիճակները, հորմոնալ դիսբալանսը, և ապա միայն վերջնական եզրակացություն ենք գալիս։ Իհարկե, որոշ դեպքերում պատճառագիտությունը պարզելը, միևնույնն է, դժվար է լինում, կարող է անգամ անձնական հիգիենայի միջոցների, օրինակ՝ շամպունի փոփոխությունը նույնպես բերել մազաթափության։ Եվ, իհարկե, մազաթափության կարող են բերել նաև մաշկային որոշ խնդիրները, ինչպես, օրինակ, գլխի սնկային խնդիրները։ Այսինքն՝ մազաթափության խնդրով զուգահեռ պետք է զբաղվեն մաշկաբաններն ու էնդոկրինոլոգները։
-Լյարդի ճարպակալում։
-Լյարդի ճարպակալումը հիմնականում մետաբոլիկ խնդիր է, այսինքն, երբ բուժառուն ունի ուղղակի ճարպակալում, այդ դեպքում լյարդը նույնպես ենթարկվում է ճարպային վերափոխման։ Դա էլ իր հերթին բերում է լյարդի չափերի մեծացման, սոնոգրաֆիկ պատկերում պարզ են դառնում լյարդի ճարպային կուտակումները, ինչպես նաև լյարդի ֆերմենտների բարձրացման միտումը։ Այսօր անգամ լյարդաբանները այս վիճակի դեպքում լյարդը պաշտպանող դեղորայքային բուժում չեն նշանակում, քանզի գերակա խնդիրը մետաբոլիկ համախտանիշն է, բուժման ընթացակարգում բուժառուի քաշի, ինչպես նաև սննդակարգի և ֆիզիկական ակտիվության կարգավորումը:
-Կխոսե՞ք «Մետֆորմին» կոչվող դեղամիջոցի մասին:
-«Մետֆորմին»-ը դեղամիջոց է, որն հաճախ նշանակվում է 2-րդ տիպի շաքարային դիաբետի բուժման նպատակով: Այն նվազեցնում է արյան շաքարի (գլյուկոզի) մակարդակը` բարելավելով հյուսվածքների զգայունությունը ինսուլինի նկատմամբ: Մասնավորապես, «Մետֆորմին»-ը բարձրացնում է լյարդի, մկանների, ճարպերի և այլ հյուսվածքների զգայունությունը ինսուլինի նկատմամբ: Այս դեղամիջոցի արդյունավետության մասին վերջերս հրաշքներ են գրանցվում: «Մետֆորմին»-ի գործածությունը կարող է բերել նաև լյարդի ճարպակալման բարելավմանը, դրա չափերի փոքրացմանը։ Այս դեղամիջոցի կիրառությունը էականորեն նպաստում է նաև մարմնի քաշի կայունացմանը կամ չափավոր կորստին: Դիաբետիկների մոտ դրականորեն նպաստում է ազդում սիրտանոթային բարդությունների կանխմանը, երբեմն խոսվում է նաև նրա հակաուռուցքային ազդեցության մասին։
-Որպես վերջաբան՝ Ձեր մաղթանքը մեր հասարակությանը:
-Կցանկանամ, որ հասարակությունը լինի միշտ առողջ և ինքնաբավ, հասկանա, որ իր կյանքն իր սեփական ձեռքերում է, որ սիրի իր եսը, լինի բարյացկամ, կամեցող: Կցանկանամ, որ մարդիկ լինեն ավելի համբերատար, սիրեն իրար և իրենց շրջապատող աշխարհը: Ընթացքում կարող են լինել հիասթափության պահեր, բայց երբեք չպետք է ընկճվել և դոփել տեղում, լճանալ: Ով սիրում է իր մասնագիտությունը, ընկճվելու իրավունք չունի: Նա պիտի շարունակի իր գործունեությունը՝ հավատարիմ մնալով ինքն իրեն, իր մարդկային ու մասնագիտական սկզբունքներին, Հիպոկրատին տված իր երդմանը:
Ցանկանում եմ նաև, որ մարդիկ, սիրելով իրենց, սնվեն առողջ, ապրեն առողջ, մշտապես հետևեն իրենց քաշին։
Բժշկի համար ամենաթանկ գնահատականն արդեն ապաքինված հիվանդի օրհնանքն է
Այսօր, ամենուր ալերգիկ հիվանդությունների մեծ աճ է գրանցվում։ Ալերգիան մեր օրգանիզմի արձագանքն է արտաքին միջավայրի տարատեսակ իմուն նյութերին (ալերգեններին), որոնց մեր օրգանիզմն ընդունում է որպես վնասակար նյութեր: Այն կարող է դրսևորվել տարբեր ձևերով` դանդաղ զարգացող մաշկի ցանավորմամբ` ընդհուպ մինչև անաֆիլակտիկ շոկ:
Մեր զրուցակիցն է Վլադիմիր Ավագյանի անվան բժշկական կենտրոնի ալերգոլոգ-իմունոլոգ ՄԱՐԳԱՐԻՏԱ ՀՈՎՆԱՆՅԱՆԸ, ում հետ զրույցի ընթացքում անդրադարձել ենք ալերգիայի, դրա դրսևորումների և առաջարկվող լուծումներին շուրջ:
Մեր զրուցակցի համար բժիշկ լինելը վեհ կոչում է, իսկ կատարած մեծածավալ աշխատանքը` իր առջև դրված նպատակի իրականացում, և, իր կոչմանը հավատարիմ լինելուց բացի, նա անչափ սիրում է հայրենի երկիրը:
Իսկական բժիշկը նա է, որը ոչ մի դեպքում չի կորցնում զսպվածությունը, համբերատար փորձում է օգտակար լինել հիվանդին, կարողանում է դրական ազդել հիվանդի ու նրան շրջապատող մարդկանց վրա: Եվ հենց այդպիսին է մեր զրուցակիցը, որն ունի նաև խղճի թելադրանքով առաջնորդվելու հատկանիշ, հրաշալի պատկերացնում է իր մասնագիտության ամբողջ բարդությունն ու պատասխանատվությունը:
-Բժշկուհի, ի՞նչ է ալերգիան իրենից ներկայացնում, և որոն՞ք են ալերգիայի տեսակները:
-Ալերգիան օրգանիզմի գերզգայուն վիճակի ներգործությունն է արտաքին և ներքին ազդակների վրա։ Արտաքին ազդակներից են համարվում սննդամթերքը, քիմիական նյութերը, տարբեր միջատներից խայթոցները և այլ արտաքին գործոններ։ Ներքին ազդակներն են համարվում այն ազդակները, որոնք կախված են օրգանիզմի տարբեր վիճակներից, որոնք կարող են առաջանալ ստամոքսաղիքային համակարգի և մի շարք ուղեկցող հիվանդությունների հետևանքով։ Քանի որ ալերգիան իմունային համակարգից կախյալ է, առաջին հերթին, բնականաբար, հետազոտման է ենթարկվում օրգանիզմն ամբողջությամբ, ինչը կապված է իմունիտետի հետ։
Ալերգիան կարելի է տարբերակել ըստ առաջացող ախտանիշների՝ շնչառական, որի մեջ ընդգրկվում են ալերգիկ ռինիտը՝ քթաբորբը և բրոնխալ ասթման:
Քթաբորբը՝ ալերգիկ ռինիտն հիմնականում ուղեկցվում է քթահոսքով, փռշտոցներով, քթըմպանի, ականջների, աչքերի քորով, շատ ժամանակ անց միանում է ալերգիկ կոնյուկտիվիտը։ Լինում է ինչպես մշտական, այնպես էլ տարվա որոշակի եղանակի, այսինքն՝ մշտական և սեզոնային է:
Հետևողական չլինելով՝ նման դեպքերում, ցավոք, բանն ընդհուպ կարող է հասնել բրոնխիալ ասթմայի:
Ալերգիաների մեջ ամենատարածված տեսակներից է մաշկային ալերգիան, որն հիմնականում արտահայտվում է մաշկի ցանավորմամբ, մաշկաբորբով:
Ալերգիայի պատճառներից մեկն էլ ստրեսի հետևանքով առաջ եկող ալերգիկ բնույթի ռեակցիաներն են: Վերջին տարիներին շատ հաճախ են դրանք նշվում, դրսևորման ձևերից են մեծ մասամբ շնչահեղձությունը, ինչպես նաև ի հայտ եկող և տարբեր պատճառագիտության մի շարք հետազոտություններ անցնելուց հետո (վահանաձև գեղձի հետազոտություններ և մի շարք լաբորատոր հետազոտություններ), որոնց արդյունքում առանձնապես ոչ մի պատկեր չի լինում, և պարզվում է, որ ալերգիան զարգացել է նյարդային ֆոնի վրա և ուղեկցվում է սկզբնական շրջանում տհաճ քորի ձևով, և հնարավոր է ուղեկցվել սպաստիկ հազով։
Դեղորայքային ալերգիան. բավականին արագ զարգացող ալերգիկ ռեակցիա է, արտահայտվում է եղնջացանով, մաշկի քորով, ցանավորմամբ, դեմքի այտուցվածությամբ, կարող է ընդհուպ առաջանալ անաֆիլաքսիա։ Պետք է բուժառուին պարտադիր հորդորել, որ այդ դեղորայքը ամբողջ կյանքի ընթացքում երբևէ չընդունի:
Միջատների խայթոցից առաջացած ալերգիան կարող է զարգանալ մեկ- երկու րոպեի ընթացքում, և շատ դեպքերում, հնարավոր է, առաջին խայթոցից ալերգիան չզարգանա, երկրորդից նոր միայն առաջացնի ուժեղ ալերգիկ ռեակցիա։
Այս դեպքում ալերգիկ ռեակցիան նույնպես արագ է զարգանում՝ մաշկի խայթած հատվածում առաջացնելով ցավ, կարմրածություն, այտուցվածություն, ծանր դեպքերում հնարավոր է անաֆիլակտիկ շոկի առաջացում՝ ընդուպ մինչև մահ:
Փոշուց առաջացած ալերգիան արտահայտվում է փռշտոցներով, քթահոսքով, արցունքակալմամբ, քթում և կոկորդում քորի զգացումով:
Ընտանի կենդանիներից առաջացած ալերգիան կարող է նպաստել մշտական ալերգիայի առաջացմանը, որն հիմնականում դրսևորվում է փռշտոցի և արցունքակալման միջոցով:
Ալերգիան կարող է ի հայտ գալ նախ մաշկային, ապա և վերին շնչուղիների ալերգիկ հիվանդությունների արտահայտմամբ։ Մաշկային են համարվում ալերգիկ մաշկաբորբը, ալերգիկ եղնջացանը։ Դրանց դրսևորման ձևն արտահայտվում է ցանավորմամբ, շատ ժամանակ ուղեկցվում է քորով, և ալերգիկ տենդը կարող է այնպիսի ընթացք ունենալ, որ տարածվի ամբողջ մարմնի մակերեսով։
Ցանավորմամբ տարածված ալերգիայի տեսակները կարող են առաջանալ շփումից, օրինակ՝ շփում քիմիական նյութերի, մետաղների, նույնիսկ այնպիսի միջոցների հետ, ինչպիսիք են լվացող և հիգենիայի օգտագործման միջոցները, որոնք կարող են իրենց մեջ պարունակել այնպիսի հավելումներ, որը կարող է բերել ընդհուպ էկզեմային մոտ պատկեր՝ արտահայտված ճաքերով, վերքերով, և ավելի բարդացած դեպքեր, եթե դրան գումարվում է ինֆեկցիան։ Ալերգիայի պատճառ կարող է լինել նաև կոսմետիկան։ Ալերգիան ունի իր բարդ տեսակները։ Դրանց շարքը համալրում է բրոնխիալ ասթման, որի նախանշանները կարող են լինել ալերգիկ ռինիտը, ալերգիկ մաշկային արտահայտման ձևերը:
Ալերգիկ հիվանդություններն ինքնին կրում են քրոնիկ բնույթ, և անհրաժեշտ հետազոտություններ անցնելով՝ պացիենտի մոտ հայտնաբերվում են ուղեկցող կողմնակի խնդիրներ, այլ հիվանդություններ: Այսպիսի դեպքերում ևս պահանջվում է համալիր բուժում, որի դեպքում, և ժամանակին չբուժվելու դեպքում կարող ենք բախվել բարդացած վիճակների:
Իրականում ալերգիայի առաջացման պատճառները բազմազան են: Բնականաբար, բոլոր ալերգիկ հիվանդությունների դեպքում կարելի է ասել, որ ժառանգականության գործոնը ոչ միշտ է, որ մեծ դեր է կատարում: Մեզ դիմող տարիքով բուժառուները նշում են, որ ամբողջ կյանքում չեն կրել ալերգիկ բնույթի ռեակցիաներ, ժառանգական ֆակտորը չի գործել, բայց, ահա, բավականին հասուն տարիքում առաջին անգամ իրենց մոտ ալերգիկ երևույթներ են դրսևորվում։
-Ի՞նչ է սննդային ալերգիան, ո՞րն է սննդային ալերգիայի և թերընկալության տարբերությունը:
-Սննդի հանդեպ ռեակցիաները կարող են զարգանալ և՛ սննդային ալերգիայի, և՛ թերընկալության պատճառով, որոնք թեև հաճախ ընդհանրացվում են, սակայն իրականում էականորեն տարբեր իրավիճակներ են:
Սննդային ալերգիան օրգանիզմի իմունային համակարգի խեղաթյուրված պատասխանի հետևանքով առաջացած գերզգայունությունն է սննդամթերքի, իսկ ավելի հստակ` նրա մեջ պարունակվող որոշակի ալերգենի հանդեպ: Արդյունքում տվյալ սննդամթերքի օգտագործումը, օրգանիզմում կենսաբանորեն ակտիվ մի շարք նյութերի, այդ թվում հիստամինի արտազատման միջոցով, բերում է տարբեր ծանրության, մինչև անգամ կյանքին սպառնացող ալերգիկ նշանների առաջացմանը:
Ի տարբերություն սննդային ալերգիայի, սննդային թերընկալության դեպքում իմունային համակարգը չի ներգրավվում, և դիտվում են համեմատաբար մեղմ, կյանքին չսպառնացող ախտանշաններ: Օրինակ կարող է հանդիսանալ կաթնաշաքարի/լակտոզայի թերընկալությունը, որն ուղեկցվում է որովայնի ցավերով, վքնածությամբ և լուծով: Սննդային ալերգիան մեզ համար, բնականաբար, ավելի հեշտ է բացահայտել, քանի որ բուժառուները շատ ժամանակ մեծ մասամբ նշում են, որ այս կամ այն սննդամթերքը ընդունելուց հետո 5-30 րոպեների ընթացքում ալերգիան արտահայտվում է ցանավորման տեսքով:
Վաղ տարիքում սննդային ալերգիան անգամ կարող է ազդել վերին շնչուղիների վրա, պատկերում բերել սպաստիկ հազ։
Հավելենք, որ կան նաև ալերգիայի տեսակներ, որ նույնիսկ հարցման և անամնեզ հավաքելու դեպքում պատճառագիտությունը չի հայտնաբերվում։ Իհարկե, կան ալերգենների որոշման տարբեր ձևեր, որոնք մեզ կարող են հուշել՝ լակտոզ անհամատեղելիություն մասին, ալերգոլոգի հետ խորհրդակցման և ստուգումներ անցնելուց հետո միայն պարզվում է ալերգիայի պատճառագիտությունը։ Իհարկե, այսօր գիտությունն անհամեմատ կատարելագործվել է, որը թույլ է տալիս բացահայտել ալերգենների պատճառագիտությունը լաբորատոր հետազոտությունների արդյունքում։
-Ի՞նչ է բրոնխիալ ասթման, բարդության ինչպիսի՞ աստիճանի հիվանդություն է այն:
- Բրոնխիալ ասթման լայնորեն տարածված հիվանդություն է: Հայաստանում տարեցտարի ավելանում է այս հիվանդությամբ տառապող մարդկանց թիվը: Ըստ վիճակագրական տվյալների՝այն ունի բավականին մեծ տարածում Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում, Եվրոպայում։ Վերջին քսան տարիների ընթացքում ալերգիկ բնույթի հիվանդությունները մեծ տարածում ունեն նաև Հայաստանում, հատկապես ալերգիայի այնպիսի ձևերը, ինչպիսիք են ալերգիկ քթաբորբը՝ ռինիտը, ինչը կապված է և՛ մեր էկոլոգիայի հետ և մեզանում առատ փոշու, ինչպես նաև բույսերի ծաղկափոշու հետ:
Բրոնխիալ ասթման շատ անկանխատեսելի երևույթ է, որի առաջացման պատճառը կարող է և ի հայտ չգալ: Այն երկարատև բուժում պահանջող հիվանդություն է։ Այսօր մենք ունենք այդ հիվանդության բուժման համար կիրառելի դեղամիջոցներ, որոնք նվազեցնում են շնչահեղձության նոպաների հաճախականությունը՝ հիվանդին ազատելով անասանելի ցավերից և թույլ չտալով, որ հիվանդությունը նորից գլուխ բարձրացնի:
-Ի՞նչ է իրենից ներկայացնում կվինկեի այտուցը:
-Կվինկեի այտուցը սուր, որոշ դեպքերում կյանքի համար նույնիսկ վտանգավոր ալերգիկ ռեակցիա է, մաշկի ալերգիկ ռեակցիան տարբեր գործոնների նկատմամբ, որն արտահայտվում է մաշկի, ենթամաշկային հյուսվածքի ու մկանների այտուցմամբ: Այտուցի այս տեսակը Կվինկեի են անվանվել, ի պատիվ այն նկարագրած գիտնականի ազգանունով: Այս հիվանդությունը կարող է զարգանալ ցանկացած տարիքում: Այն հաճախ ուղեկցվում է եղնջատենդով: Այտուցի այս տեսակը վտանգավոր է, երբ այն առաջանում է կոկորդի շրջանում: Կվինկեի կամ անգիոնևրոտիկ այտուցը սուր ալերգիկ ռեակցիա է, որի ժամանակ արյան հեղուկ մասը դուրս է գալիս դեպի շրջակա հյուսվածքներ՝ առաջացնելով այտուց: Այն զարգանում է ալերգենի հետ կրկնակի կապի դեպքում: Ռեակցիայի հիմքում ընկած է իմունային համակարգի ակտիվացումը, երբ արտադրվում են բորբոքային մեդիատորներ:
Այդ նյութերի ազդեցությամբ լայնանում են անոթները, բարձրանում է նրանց թափանցելիությունը և ակտիվանում են նեյտրոֆիլները: Հենց դա էլ նպաստում է մազանոթներից մեծ քանակի արյան հեղուկ մասի դուրս գալուն և այտուցների առաջացմանը:
-Բժշկուհի, ինչպե՞ս կանխել ալերգիան. խոսենք ալերգիայի կանխարգելման շուրջ։
-Կախված ալերգիայի բնույթից՝ կանխարգելիչ միջոցառումները տարբեր են` հիմնականում հակահիստամինային շարքի դեղահաբերով, իսկ ծանր դեպքերում՝ գլուկոկորտիկոստերոիդներով: Ալերգիկ ռինիտների դեպքում հաճախակի կիրառվում են հակաալերգիկ կաթիլներ և ցողաշիթեր: Անաֆիլակտիկ շոկի և կվինկեի այտուցի զարգացման դեպքում հարկավոր է անհապաղ դիմել բժշկի:
-Բժշկուհի, իսկ որպես վերջաբան, ի՞նչ կմաղթեք մեր ընթերցողներին:
- Կմաղթեմ, որ մեր հասարակությունը լինի ավելի ներողամիտ, բարեկիրթ, բժշկին դիմելու կուլտուրան բարձր մակարդակ ունենա, բժշկի հանդեպ հարգանքն ավելի մեծանա, որովհետև բժշկի ուսերին դրված է շատ մեծ պատասխանատվություն: Կոչ եմ անում ապրել առողջ ապրելակերպով, ունենալ առողջ հայկական ընտանիք և հնարավորինս աջակցել, զորավիգ լինել միմյանց: Վստահ եմ, որ հայ օջախի կայունությունն ու ամրությունը մեր հարատևման ու հաղթանակների ամենամեծ գրավականն է: Բոլոր բնագավառներում հաղթանակը բոլորինն է, պարտությունը` մեկինը: Ամենակարևորը, իմ կարծիքով, երբեք չհիասթափվելն է։ Ու նաև շատ կարևոր է հասկանալ, որ կյանքի ճանապարհը երկար և բարդ է, երբեմն էլ՝ չհուսադրող, սակայն պետք է գիտակցել, որ երբեք և ոչ մի այլ երկրում չես գնահատվի այնպես, ինչպես քո հայրենիքում։ Եվ թող երբեք չմարեն ձգտումն ու հավատը, ու, հավատացեք, մշտապես հաջողությունը կժպտա: Պետք է ամեն պահը գնահատել երջանիկ լինելու համար, այդ պահը դարձնել տոն: Պետք է գնահատենք մեր ունեցածը, պահպանենք այն, սիրենք և լինենք սիրված: Իսկ բժշկի համար ամենաթանկ գնահատականն արդեն ապաքինված հիվանդի օրհնանքն է:
Մեր հասարակությանը կցանկանամ միմիայն առողջություն, համբերատարություն և լավատեսություն
Աշխարհի բնակչության մոտ մեկ երրորդը տառապում է հենաշարժողական համակարգի տարբեր խանգարումներով: Հոդերի հիվանդությունները առաջատար տեղ են զբաղեցնում տվյալ պաթոլոգիայում և հաճախ հանգեցնում են հաշմանդամության զարգացմանը:
Ընդհանրապես վնասվածքաբանության եւ օրթոպեդիայի ոլորտը մեր երկրում դինամիկ զարգացող է, կա բավականին լուրջ առաջընթաց: Եթե նախկինում կարևորվում էին մարդու գիտելիքներն ու ձեռքերի աշխատանքը, ունակությունները, ապա այսօր դինամիկ զարգացող աշխարհում միայն դրանք բավարար չեն լավ արդյունքներ, առաջընթաց արձանագրելու համար, անհրաժեշտ են նաև նոր, ժամանակակից տեխնոլոգիաներ, սարքավորումներ, որոնք, ի դեպ, բավականին թանկ արժեն, իսկ մեզ մոտ առկա է միջոցների սղություն: Սակայն, իմ դիտարկմամբ, մեր երկրի առողջապահության ոլորտում առկա են նորագույն տեխնոլոգիաներ, սարքավորումներ, որոնք մեզ հնարավորություն են տալիս քայլել աշխարհին համահունչ:
Վնասվածքաբանությունն ու օրթոպեդիան բժշկության ճյուղ է, որն իրականացնում է ոսկրամկանային համակարգի պաթոլոգիաների ախտորոշումը, բուժումը և կանխարգելումը ինչպես տրավմատիկ ծագմամբ, այնպես էլ՝ զարգացող տարբեր հիվանդությունների ժամանակ: Վնասվածքաբանությունն ուսումնասիրում է վնասվածքների պատճառները, դրանց մեխանիզմը, կլինիկան։ Վնասվածքաբանությունը մշակում է վնասվածքների եւ դրանց բարդությունների կանխարգելման ու բուժման մեթոդները:
Այս հիվանդությունների բուժման վիրահատական նորագույն մեթոդներին ու եղանակներին է անդրադառնում օրթոպեդիայի և վնասվածքաբանության ոլորտում փորձառու օրթոպեդ-վնասվածքաբան «Կոկսա» կլինիկայի ղեկավար Հրաչյա Հարությունյանը։ Փորձառու բժշկի հետ զրույցը բավական է հասկանալու համար, որ նա բժիշկ է իր ողջ էությամբ ու հոգով։ Բժշկի գործունեության արդյունքում բազմաթիվ մարդիկ են առողջացել, ներդրվել են բուժման ժամանակակից ու արդյունավետ մեթոդներ: Մարդկային ու մասնագիտական բարձր որակներ ունեցող բժիշկը անհատական մոտեցում է ցուցաբերում յուրաքանչյուր հիվանդի նկատմամբ, և հիվանդները հեռանում են կյանքի նկատմամբ հավատը վերագտած ու բժշկին մինչև հոգու խորքը երախտապարտ: Բժշկի մասնագիտությունը սրընթաց զարգացող մասնագիտություն է, յուրաքանչյուր բժիշկ պարտավոր է իր մասնագիտական գործունեության ողջ ընթացքում հետևել միջազգային փորձին, կիրառել և յուրացնել վերջինիս ձեռքբերումները։ Յուրաքանչյուր մարդ, մասնագետ կյանքի տարբեր ժամանակահատվածներում իր աշխատանքի վերագնահատում է կատարում: Եվ գալիս է մի պահ, երբ զգում ես, որ տվյալ ոլորտում հնարավոր ամեն բան արել ես ու նոր բան ասելու, անելու, ստեղծելու կարիք ունես: Կարծում եմ` այս մոտեցումը բնորոշ է բոլոր ոլորտներում աշխատող ստեղծագործ մարդկանց, ավելին` նրանց համար այն կենսական անհրաժեշտություն է:
-Պարոն Հարությունյան, հիմնականում ի՞նչ խնդիրների դեպքում են դիմում «Կոկսա» կլինիկա, ի՞նչ գործառույթներ են իրականացվում ձեզ մոտ։
-Մեր գործունեության տիրույթում մենք կիրառում ենք օրթոպեդիայի և վնասվածքաբանության մեջ առկա բոլոր նորագույն և ժամանակակից մեթոդները։ Իրականացնելով մի շարք բացառիկ վիրահատություններ՝ մենք փորձում ենք առավելագույնս ներդնել էնդոպրոթեզավորման ոլորտի համաշխարհային ձեռքբերումները Հայաստանում։ Խոշոր հոդերի՝ ծնկահոդ, կոնքազդրային հոդ, էնդոպրոթեզավորում, ռեվիզիոն էնդոպրոթեզավորում՝ հնացած, ախտահարված պրոթեզների փոխարինում, արթրոսկոպիա, ուղղիչ օսթեոտոմիաներ՝ դեֆորմացված ոսկրերի և վերջույթների շտկում։
Մենք՝ մասնագետներս, մշտապես ուշադրությունը պահում ենք ոլորտի համաշխարհային նորարարություններին, իսկ անդրադառնալով կիրառվող մեթոդներին՝ հարկ է նշել, որ դրանք բազմաթիվ են և հիմնականում կապված են վիրահատական մուտքերի, մկանաջլային պլաստիկաների, էնդոպրոթեզների տեսակների ճիշտ տեղադրման հետ։
Մեր կլինիկայում միայն էնդոպրոտեզավորմամբ չէ, որ զբաղվում ենք․ մենք լուրջ առաջատարներից մեկն ենք այս ոլորտում։ Էնդոպրոտեզավորում կատարվում է էնդոսկոպիկ, աթրոսկոպիկ վիրաբուժության մեջ՝ սկսած թեթև վիրահատական միջամտություններից, նաև մեծ ջլային պլաստիկաներով, ոսկրային ձևախեղումներով, դեֆորմացիաներով։ Բավականին մեծ փորձ և լուրջ առաջընթաց ունենք օստրոսկոպիկ բժշկության մեջ նույնպես։ Ծառայությունն իրականացնում է օրգանապահպան վիրահատություններ: Մեր բաժանմունքում գրանցել ենք բավականին լուրջ հաջողություններ, բնականաբար, տարբեր տեսակի կոտրվածքների բուժում՝ աշխարհի առաջատար կլինիկաների ստանդարտներին համապատասխան չափորոշիչներին համահունչ մակարդակի։ Բնականաբար, մեզ համար հպարտություն է ունենալ էնդոպրոտեզավորման մասնագիտացված կենտրոն և տարիներ շարունակ աշխատելով՝ ապացուցեցինք, որ իրավունք ունենք կրելու նման կենտրոնի համբավը և կոչումը։ Մեր նպատակն է էնդոպրոթեզավորման ոլորտի համաշխարհային ձեռքբերումների ներդնումը Հայաստանում: Այս վիրահատությունների որակը և մակակարդակը լիովին համապատասխանում են եվրոպական չափորոշիչներին։
Մեզ մոտ նորագույն տեխնոլոգիաների ներդրմամբ կիրառվում են ծնկի, կոնքազդրային և ուսահոդի իմպլանտացիայի առաջադեմ եղանակներ, ինչպես նաև Հայաստանում նախադեպը չունեցող հոդերի երկրորդային իմպլանտացիա՝ այսպես կոչված ռեվիզիաներ, ռիվիզիաների իմաստին չծառայող անպիտան էնդոպրոտեզը փոխարինել ռեվիզիոն էնդոպրոտեզով, եթե էնդոպրոտեզավորումը կատարվել է որակյալ, իսկ հին մոդելի պրոտեզները տեղաշարժվում են մոտավորապես 10-15 տարվա մեջ: Արդի ժամանակակից էնդոպրոտեզները ընդհուպ մինչեւ 30 տարի չտեղաշարժվելու հնարավորություն ունեն։ Ցավոք սրտի կարող են լինել դեպքեր, երբ պրոտեզը տեղադրվի, և մի շաբաթ հետո կոտրվածք գրանցվի, օրինակ՝ ավթովթարի հետևանքով առաջացած ամենաբարդ դեպքերը ինֆեկցիան է։ Լինում են դեպքեր, երբ տեղադրված պրոտեզը թարախակալվում է որպես օրգանիզմի կողմից օտար մարմին։ Այդ դեպքում պահանջվում է երկար ժամանակ․ հեռացվում է պրոտեզը, չի տեղադրում ռեվիզիան այնքան ժամանակ, մինչև ինֆեկցիան չմաքրվի լիովին։ Այն պահանջում է երկարատև բուժում, այսինքն երկու էտապ է թելադրվում, բուժվում է այնքան ժամանակ, մինչև ինֆեկցիան հաղթահարվի, բուժվի։ Այն կարող է տևել մի քանի ամիս դեղորայքով, հետո նոր տեղադրվում է։ Երկու փուլային էնդոպրոթեզավորման դեպքում հաճախակի լինում են վատթարագույն դեպքեր, երբ լինում են 3-4 փուլային դեպքեր, երբ մաքրում ես, հետո նորից սկսվում է ինֆեկցիոն ֆոնը, որը խանգարում է տեղադրմանը։
Վիրահատարանում էնդոպրոթեզավորումը տևում է առռավելագույնը 30-40 րոպե, 50 րոպե է տևում այն դեպքերում, երբ բուժառուն գեր է։ Վիրահատությունից 2 ժամ անց մեր հիվանդները ոտքի են կանգնում, 2 օր անց նրանք արդեն բարձրանում են աստիճաններով, իսկ 3 օր անց դուրս են գրվում` 6 շաբաթից հրաժարվում հենակներից: Նրանք անցնում են ինտենսիվ վերականգնողական բուժում, որովհետև կարևոր է ո՛չ միայն վիրահատությունը, այլ նաև մկանախմբերի զարգացումը:
-Պարո՛ն Հարությունյան, խոսենք, խնդրեմ, արթրոզի մասին։
-Արթրոզը (հոդախտ) հոդերի քրոնիկական հիվանդություն է, որն առաջանում է հոդերի վրա մշտական՝ չափից ավելի, բեռնվածության հետևանքով, օստեարթրոզը՝ հոդերի մաշվածությունն է։ Արթրոզների ժամանակ նկատվում է՝ լոկալ կետային ցավ՝ հոդաճեղքի կողմնային հատվածներում, շարժումների ժամանակ լսվում է խրթոց՝ կրեպիտացիա, տեղի է ունենում շարժումների սահմանափակում: Կարևոր է հիշել, որ հանդիպում են արթրիտի և արթրոզի միախառնված (միքս) դեպքեր, իսկ արթրիտի ախտանշաններն արհամարելու ու պատշաճ բուժում չստանալու դեպքում արթրիտը կարող է վերածվել արթրոզի։
-Իսկ ի՞նչ է օստեոպորոզը։
-Օստեոպորոզը, երևի թե, աշխարհի առողջական ամենամեծ խնդիրներից է, այն շատ ցայտուն արտահայտվում է կանանց մոտ հորմոնային շեղումների ֆոնի վրա: Ուզում եմ նշել, որ հիվանդությունը «երիտասարդացում է ապրել», և պետք է հսկվի, քանի որ բարձիթողի վիճակում մնալու արդյունքում ունենում ենք հոդերի դեֆորմացիայի եւ ցավային համախտանիշների բարդագույն խնդիրներ։ Ռեաբիլիտացիոն թերապիայով եւ դեղորայքային բուժմամբ իրականացվում է հիվանդության ընթացքի հսկողությունը։
-Բացի օստեոպորոզը, ուրիշ ո՞ր հիվանդություններն են «երիտասարդացում ապրել»։
-Վերջին տարիներին նկատվում է ոչ այնքան ուրախալի դինամիկա՝ հոդային հիվանդությունները «երիտասարդանում են», այսինքն՝ շատանում է հիվանդությունների տարածումը հասարակության ավելի երիտասարդ խմբերում։ Իհարկե, այդպիսի իրավիճակը մասամբ պայմանավորված է հետկովիդային իրավիճակով։
Չնայած այն կանխավարկածին, որ կովիդը առավելապես ազդում է թոք-սրտային համակարգի վրա, պրակտիկայում տեսնում ենք, որ մեծապես տուժում են նաև հոդերը և ոսկորները։ Երիտասարդացում ապրել է ոսկրերի ասեպտիկ նեկրոզը, որը COVID 19-ի հետևանք է: Այդ հիվանդությունը ոսկրի որոշակի հատված, ամենաշատը՝ ազդրի գլխիկն է ընդգրկում, որի հետեւանքով կոճերը կորցնում են իրենց սնուցումը, և ՄՌՏ ու ԿԱՏԵ հետազոտման պատկերում տեսնում ենք սնուցման պակաս: Դրա դեմ պետք է լրջագույն պայքար տանել, իսկ բուժման համար կիրառվում է արդիական բուժման մեթոդ համարվող ցողունային բջիջների մեթոդիկան, որը փրկություն է այս հիվանդության դեպքում: Մեզ մոտ բավականին լուրջ զբաղվում ենք ներհոդային ներարկումներով, որը կոչվում է օրթոբիոլոգիա, նորագույն մեթոդ՝ ցողունային բջիջների ներարկում, այսինքն սկսած պլազմոթերապիայով և ավարտած ունիկալ մեթոդիկայով, որ կոչվում է ցողունային բջիջների մեթոդիկա։ Ճարպաբջջանքի մշակմամբ մենք ստանում ենք ցողունային բջիջ եւ ներարկում ենք այն: Արդի բժշկական մոտեցումների մեջ կան բիոօրթոպեդիայի տեխնոլոգիաների ոչ միայն հիալուրոնաթթվի ներարկումներ, այլ պլազմոթերապիա՝ արյան շիճուկի տարբեր խտության ներարկումներ։ Իսկ համաշխարհային բացառիկ նորույթը, որը հասցրել ենք Հայաստան, ցողունային բջիջների ներարկման մեթոդն է, որի կիրառմամբ ունենում ենք հոդի որակի խիստ լավացում, քանի որ այն բավականին լավ արդյունքներ է գրանցում ամբողջ աշխարհում։ Մենք առաջարկում ենք արթրոզների բուժման լայն սպեկտր՝ սկսած ներարկումներից (բայց արդեն բիոօրթոպեդիայով, ոչ թե հասարակ սիլիկոնային ներարկումներով) և ավարտելով էնդոպրոթեզավորմամբ։
Այս նորարարական տեխնոլոգիան հնարավորություն է տալիս ճարպից ստանալ ցողունային բջիջներ։ Կարճ ասած՝ այս շրջադարձային տեխնոլոգիայի շնորհիվ՝ ձեր մարմինը ինքն իրեն է բուժում։
Այս միջամտությունը իրականացվում է տեղային անզգայացմամբ։ Սովորաբար այս տեխնոլոգիան կիրառվում է խոշոր, ինչպես օրինակ՝ կոնքի կամ ծնկի, հոդերի բուժման համար։ Երբ այդ էտապներն արդեն իրենց ուժը կորցնում են, գալիս է նոր վիրահատական էտապ, թե որ փուլում, որ բուժման մեթոդը ընտրել, դա արդեն մասնագետի որոշումն է, միայն պետք է վաղ դիմել բժիշկների օգնությանը, որպեսզի չբախվենք բարդացած դեպքերի հետ:
-Ի՞նչ կասեք բժշկական տուրիզմի վերաբերյալ։
-Բժշկական տուրիզմը կովիդի համաճարակի ժամանակատահատվածից սկսած բավականին մեծ առաջընթաց է ապրում, ինչպես նաև՝ վերջին շրջանում պատերազմական իրավիճակներից Հայաստան եկած ՌԴ-ից և Ուկրաինայից մարդկանց հոսքը։ Եթե նախինում մենք ամիսը կարող էինք երկու հոգու վիրահատել կամ ոչ, այսօր դիմողների գրեթե մեկ երրորդը օտարերկրացիներ են: Ունենք բուժառուներ նաև ԱՄՆ-ից։ Իրականում պետք է լրատվական, տեղեկատվական դաշտը էլ ավելի մեծ ուշադրություն դարձնի բժշկական տուրիզմին, ներկայացնի ցանկացած հարթակից։ Տեղեկատվությունը մեր մասին լայն տարածում գտնելով՝ աշխարհի ցանկացած անկյունից մեզ դիմում են, ստանում համապատասխան բուժօգնություն և գոհունակ վերադառնում են իրենց երկիր։
-Կան արդյո՞ք նորարարական մոտեցումներ ձեր ոլորտում։
-Մեզ մոտ ամեն օր կան նորարարական մեթոդներ․ մենք մշտապես ձգտում ենք քայլել նոր բուժմոտեցումներին համաչափ։ Նորարական մեթոդ է լինելու փոքրիկ կտրվածքներով միկրոպրոտեզները, որոնք մի այլ գեղագիտական մակարդակի մասին են խոսում։ Դա քիչ ինվազիվ փոքր կտրվածքով փոքր էնդոպրոտեզների տեղադրումն է, և, բնականաբար, հետվիրահատական շրջանն էլ կլինի ավելի կարճ՝ անգամ մեկ ամսից շուտ:
-Ի՞նչ կասեք երիտասարդ կադրերի մասին, մեր բժշկության ապագան հուսալի՞ ձեռքերում է։
-Մեր թիմը բավականին մեծ և հզոր է, որի անդամներն իրենց լավագույն ձևով են դրսևորում աշխատանքում, եռանդուն, պրպտող, ձգտող երիտասարդներ են, բանիմաց, լավ պատրաստված կադրեր ունենք։ Մեր երիտասարդ կադրերը, իրոք, շատ լավն են, մեր թիմը շատ հզոր է, ապագայում մեր բժշկությունը վստահելի ձեռքերում է, մեր թիմը համալրված է չորս բժիշկներով՝ ես, երեք բժիշկներ, որոնք երբեք տեղում չեն դոփում, պրպտող են, մշտապես ձգտող քայլելու նորարարություններին համընթաց, ամեն անգամ վերապատրաստվելով՝ նորանոր հմտություններով տոգորված՝ վերադառնում են որպես պատրաստի վիրաբույժներ։ Եվ, իրոք, անհամեստություն չթվա, մեր բաժանմունքում յուրաքանչյուրի ներդրում այս ոլորտում մեծ գովասանքի ու պարծանքի է արժանի:
-Բոլորն էլ կյանքում ունեն իրենց ուսուցիչը, ո՞ւմ կարող եք համարել Ձեր ուսուցիչը:
-Վստահ կարող եմ իմ առաջին ուսուցիչ համարել Վիգեն Աշոտի Մարգարյանին, որի օգնությամբ մեծ ապագա եմ ունեցել <<էրեբունի>> բժշկական կենտրոնում։ Այստեղ իմ ուսանածի 90 տոկոսը իրենից է։ Իմ ուսուցիչներից է նաև հարգարժան Հմայակ Սարգսի Գրիգորյանը: Հետագայում իմ կայացման մեջ ամենամեծ դերը, իհարկե, խաղացել են Ֆինլանդիայի «Կոկսա» էնդոպրոթեզավորման կլինիկայի լավագույն մասնագետները, նրանց թվում՝ Էրիք Վիտան։
-Ի՞նչ մակարդակ ունի մեզ մոտ բժշկին դիմելու մշակույթը:
-Դիմելիության մշակույթի մակարդակը մեր երկրում վերջին տարիներին բավականին բարձրացել է: Մենք ըմբռնումով ենք մոտենում մեր աշխատանքին, որը, ամեն դեպքում, նաև սպասարկող ոլորտ է, ամեն տեսակի ու բնույթի մարդկանց հետ ենք շփվում, և բժիշկը պետք է կարողանա իրավիճակին տիրապետել, որպեսզի մեզ դիմող բուժառուները գոհ հեռանան մեր կենտրոնից: Ինձ թվում է` այդ առումով ես խնդիր չունեմ. փառք Աստծո, իմ բուժառուները միշտ գոհ են հեռանում:
-Որպես վերջաբան ի՞նչ կմաղթեք, ի՞նչ կհորդորեք մեր հասարակությանը:
-Մեր հասարակությանը կցանկանամ միմիայն առողջություն, համբերատարություն և լավատեսություն։ Կհորդորեմ մեր հայրենակիցներին լինել աչալուրջ, ճիշտ կոմնորոշվել, երբևէ չդիմել այնպիսի մարդկանց, որոնցից միայն վնաս կստանան: Կցանկանամ, որ առաջնահերթ սիրեն իրենց, իրենց մարմինը, հոգ տանեն նրա մասին, և որ մեր երկրում վերջապես վերջ դրվի հայկական այն մտածելակերպին, երբ բժշկի դիմում են միայն, ինչպես ժողովուրդն է ասում՝ դանակը ոսկորին հասնելու դեպքում։ Եթե ունենանք արդեն վտանգված օրգանիզմ, ապա կյանքն էլ, բնականաբար, կդրվի հարցականի տակ: Ուրախալի փաստ է, որ այսօր մեր երկրում կան լավագույն մասնագետներ, որոնք կարող են օգնել հայտնաբերելու հիվանդությունները վաղ փուլերում և անհապաղ կցուցաբերեն անհրաժեշտ արդյունավետ բուժօգնություն:
Սիրեք ձեզ և ձեր մարմինը, սիրելիներ։
ԷԴԻՏԱ ՂԱՐԻԲՅԱՆ. «Հղիությունը Աստծո կողմից տրված ամենալավագույն պարգևն է»
Հայաստանում անպտղության ցուցանիշը օր-օրի ավելի մտահոգիչ է դառնում։ Արդյունքում այս խնդիրը Հայաստանում վերածվել է ոչ թե բժշկական, այլ բժշկասոցիալական և համազգային խնդրի: Անպտուղ ամուսնությունը կարևոր հիմնախնդիր է սոցիալական և բժշկական առումներով:
Այսօր, ցավոք սրտի, միշտ չէ, որ բոլորի տները լցվում են մանկական զրնգուն ծիծաղով, և ոչ բոլոր ընտանիքներն ունեն այդ երջանկությունը՝ վայելելու երեխայի ամեն նոր արարքը, խոսքը: Ասում են՝ հույսը վերջինն է մահանում, սակայն երբ կողքիդ կա գրագետ և փորձված մասնագետ, ապա իրականանում են նույնիսկ ամենահամարձակ, ամենաանիրականանալի թվացող երազանքները:
Եվ ուրախությամբ պետք է փաստել, որ ժամանակակից բժշկությունը արդեն վաղուց կարողացել է ձեռնոց նետել անպտղությանը՝ շնորհիվ ինչպես բժշկագիտության առաջընթացի, այնպես էլ այս ոլորտի իսկապես նվիրյալ ու անձնուրաց բժիշկների:
Մանկաբարձ-գինեկոլոգի մասնագիտությունը, մի կարևոր առանձնահատկություն ունի, որով տարբերվում է մյուս բժշկական մասնագիտություններից. կինը շարունակաբար առնչվում է գինեկոլոգի հետ և՛ պրոֆիլակտիկ, և՛ բուժման նպատակներով կյանքի տարբեր փուլերում:
Մեր զրուցակիցն է «Էրեբունի» բժշկական կենտրոնի մանկաբարձ-գինեկոլոգ, կենտրոնի «հղիների պաթոլոգիայի բաժանմունքի վարիչ, «Հայաստանում կեսարյան հատումների աճի պատճառների ուսումնասիրության» ՄԱԿ-ի բնակչության հիմնադրամի միջազգային փորձագետ, Մխիթար Հերացու անվան Երևանի պետական բժշկական համալսարանի Հետբուհական և շարունակական ֆակուլտետի մանկաբարձության և գինեկոլոգիայի ամբիոնի դասախոս Էդիտա Ղարիբյանը:
Բժշկուհին ժամանակին ընտրելով բժշկի մասնագիտությունը, մասնագիտական պատվով էլ շարունակում է կատարել իր աշխատանքը: Կայուն գիտելիքներով, ինչպես և մարդկային բարձր առաքինություններով օժտված բժշկուհին վստահ կանգնած է իրեն ապավինած յուրաքանչյուր բուժառուի կողքին։ Եվ՝ ամենակարևորը․ ամեն վայրկյան բժշկուհին հոգածությամբ պայքարում է ամենաարժեքավորի` կնոջ առողջության պահպանման համար: Նա ամեն օր գործ է ունենում երկու մարդկային կյանքերի հետ՝ մայրացող մոր և լույս աշխարհ եկող մանկան: Բժշկուհին ապրում է իր բուժառուների հոգսերով ում համար թանկ ու կարևոր է յուրաքանչյուր մանկան ծնունդը, և նա ջանք ու եռանդ չի խնայում՝ զույգերին նվիրելու ծնող դառնալու մեծագույն և այնքան բաղձալի բերկրանքը:
Իրականում յուրաքանչյուր ծնողի համար իր երեխան իր կյանքի գունագեղ ծաղիկն է, երեխան է, որ ծնողի առօրյան գունավորում է վառ գույներով, լցնում ու իմաստավորում է նրա կյանքը և իր ժպիտով ստիպում հավատալ, որ մեր շուրջն ամեն ինչ կատարյալ է:
Բժշկուհին առավելապես նախանձախնդիր է կայուն ու բավարար գիտելիքներ, ինչպես նաև իր մասնագիտական փորձառությունը փոխանցելու իր ուսանողներին։ Նա մեծապես կարևորում է, որ գործող բժիշկների շարքերը համալրող իր ուսանողները գրագետ ու կիրթ լինեն, լինեն մարդասեր ու բարեհոգի, և ջանադրորեն ողջ էներգիան ներդնում է մարդանպաստ իր այս ցանկությունն իրականություն դարձնելու գործում։ Ըստ բժշկուհու՝ այս ամենով է, որ ամբողջանում է բժշկի նկարագիրն ու կերպարը։ Անտարակույս, այսպիսի նվիրումը չէր կարող աննկատ մնալ։ Հայաստանի առողջապահության համակարգում նրա երկարատև ու ջանադիր աշխատանքի, ինչպես նաև բժշկագիտության զարգացման գործում ներդրած զգալի ավանդի համար առողջապահության առաջամարտիկն արժանիորեն միշտ բարձր է գնահատվել է և դեռ ավելին է գնահատվելու ոչ միայն բժշկական հանրության, այլև հասարակության լայն շրջանների կողմից:
-Բժշկուհի, ե՞րբ, ո՞ր ախտանիշերի առկայության դեպքում է դրվում անպտղություն ախտորոշումը, արդյո՞ք կարող ենք այն համարել դատավճիռ։
-Նախևառաջ պետք է հասկանալ, թե ինչ բան է անպտղությունը։ Անպտղություն են համարվում այն դեպքերը, երբ առանց հակաբեղմնավորիչ արդեն մեկ տարի սեռական կանոնավոր կյանքով ապրելուց հետո, համապատասխան միջոցների կիրառմամբ հղիություն չի գրանցվում։ Իսկ ընդհանուր առմամբ, անպտղությունը 21-րդ դարի արդիական և ակտուալ խնդիրներից է, քանզի ըստ միջազգային ցուցանիշների, բնակչության 25 տոկոսն ունի անպտղության խնդիր, և այդ տոկոսն օր օրի ավելի է բարձրանում: Անպտղության խնդրի մեջ նկատելի բարձրացել է տղամարդկային գործոնը, դա կապված է վարակի առկայության հետ, հորմոնալ խանգարումների աճով պայմանավորված սոմատիկ հիվանդությունների աճի հետ, որոնք, ի վերջո, հանգեցնում են անպտղության։ Սակայն եթե նախկինում անպտղությունը կարող էինք համարել դատավճիռ, ապա այսօր ժամանակակից բուժմոտեցումների արդիականացմանը, բժշկության զարգացմանը զուգահեռ՝ բժշկությունը վաղուց է, ինչ ձեռնոց է նետել անպտղությանը։ Ներկայումս արդի ժամանակակից բուժմոտեցումներով հնարավոր է լուծել անպտղության գերակա խնդիրը։ Այսօր մեր երկրում զարգացել են օժանդակ վերարտադրողական տեխնոլոգիաները՝ արտամարմնային բեղմնավորումը (ԱՄԲ) և նրա մոդիֆիկացիաները (ձևափոխումները)՝ ICSI (սպերմատոզոիդների ներցիտոպլազմատիկ ներարկում), սաղմերի սառցապահպանումը (կրիոկոնսերվացիա), դոնորական ծրագրերը, փոխնակ մայրությունը, ինչպես նաև ամուսնու արհեստական սերմնավորումն (ԱՍԱՍ) և դոնորական (ԱՍԴՍ) սերմով, վերաբերում են օժանդակ վերարտադրողական տեխնոլոգիաներին: Այս մեթոդների մեծ մասն օգտագործվում է այն ժամանակ, երբ բնական ճանապարհով հղիանալը կամ ընդհանրապես հնարավոր չէ կամ հավանականությունն ավելի փոքր է, քան օժանդակ վերարտադրողական տեխնոլոգիաների օգտագործման պարագայում:
Մեր երկրում այսօր այդ ուղղությամբ ունենք բավական մասնագիտացված բուժկենտրոններ, որոնք զբաղվում են անպտղության խնդիրներով, և բարձր տոկոս են կազմում բարեհաջող ելքերով պայմանավորված հաջողված հղիությունները։ Արտամարմնային բեղմնավորման միջոցով դժվարագույն դեպքերն ավելի լուծելի են դարձել։ Մեր երկրում սույն թվականի հունվար ամսից ունենք մինչեւ 35 տարեկան կանանց շրջանում արտամարմնային բեղմնավորման պետպատվերի ծրագիր
և 2020 թվականի պատերազմում զոհվածների մայրերի համար պետպատվերի շրջանակներում մինչև 53 տարեկան կանանց արտամարմնային բեղմնավորմամբ հղիության ծրագիր, իսկ այս տարի, ըստ կրիտերիաների, մինչեւ 35 տարեկան կանանց համար և դա։
Զույգերն արդեն կարողանում են դիմել վերարտադրողական (ռեպրոդուկտիվ) օժանդակ տեխնոլոգիաների օգնությանը և անպտղության հարցը լուծելի դարձնել։
Ռեպրոդուկտիվ տարիքային շեմը դիտարկելն այսօր շատ անհատական է, դա կախված է կնոջ հորմոնալ ստատուսից, ձվարանային պաշարից, ձվաբջիջների քանակից։ Եվ եթե կինը, որը կարող է արդեն ունենալ ձվաբջիջների վաղաժամ ծերացում, իհարկե, ռեպրոդուկտիվ տարիք կարող ենք համարել 25-35 տարեկան տարիքային շեմը, որից հետո այդ տարիքի կանայք համարվում են հասակավոր առաջնածին, մինչդեռ նախկինում հասակավոր առաջնածին համարվում էին 30-ից բարձր տարիքի կանայք։ Այժմ հաշվի է առնվում այն հանգամանքը, որ միջին տարիքի առաջնածին հղիները բարձրացել են մինչև 35 տարեկանը, քանի որ շատ են այն կանայք, որոնք օժանդակ ռեպրոդուկտիվ տեխնոլոգիաների շնորհիվ այդ տարիքում հղիություն են գրանցում։ Պետության կողմից վերջերս ընդունված այս օրենքի համաձայն կարող են օգտվել անգամ փոխնակ մոր փոխահատուցման ծառայությունից այն հերոսների մայրերը, որոնք ունեն տարբեր առողջական խնդիրներ, և որոնք չեն կարող կրել այդ հղիությունը: Սկսել են ներառվել նաև սահմանամերձ գոտու երկրորդային անպտղությամբ տառապող բնակիչները, որոնք դիմում են երկրորդ բալիկի համար, և որոնց ցուցված է արտամարմնային բեղմնավորումը։ Իհարկե, կան որոշ սահմանափակումներ, բայց, միևնույն է, հաշվի առնելով այս ցուցումները՝ սա մեծ աջակություն է պետության կողմից իր քաղաքացուն՝ հաղթահարելու անպտղությունը: Պետբյուջեի միջոցներով արհեստական բեղմնավորման ծրագիրն այսուհետ բաց է լինելու ՀՀ բոլոր քաղաքացիների համար` անկախ բնակության վայրից, սոցիալական վիճակից, ամուսնական կարգավիճակից։ Կարծում ենք, որ այս ծրագիրը հասարակության համար շատ սպասված էր։
Այսօր, կարծեք թե, երիտասարդ կանայք բավականին շատ են դիմում կեսարյան հատմամբ
ծննդալուծման: Ի՞նչ կասեք այդ առումով։ Արդյոք այս մոտեցումն ավելի՞ ընդունելի է:
-Կեսարյան հատման՝ կանանց դիմելու միտումը անտեղի եմ համարում և որպես մասնագետ, շատ բացասական եմ վերաբերվում դրան՝ կապված կեսարյան ծննդալուծում ցանկացող կանանց տոկոսի բարձրացման հետ։ Մենք երբևէ չենք խրախուսում, որը կինն իր ցանկությամբ դիմի կեսարյան հատման։ Նախ չմոռանաք, որը կեսարյան հատումը ինքնին վիրահատական միջամտություն է, միջամտություն, որն ունի իր հետագա հետվիրահատական բարդությունները։ Կեսարյան հատումը այն վիրահական միջամտությունն է, որը կատարվում է խիստ ցուցումներով և խիստ անհրաժեշտության դեպքում։ Նույնիսկ կնոջ ցանկությամբ կեսարյան հատման ցուցում ընդունված չէ մեր երկրում, իրականում այսօր այնքան է զարգացել բժշկությունը, որ կանայք ծննդալուծման ժամանակ անգամ չեն էլ զգում ցավային համախտանիշ, քանզի ծննդաբերության մեջ այսօր առկա է էպիդուրալ ցավազրկում, և բոլոր կանայք ունեն հնարավորություն ծննդաբերել անցավ եւ իրենց հարմար պայմաններով։
- Ի՞նչ է իրենից ներկայացնում արտարգանդային հղիությունը:
-Արտարգանդային հղիություն է համարվում թե՛ արգանդի խոռոչից դուրս հղիությունը, որը զարգանում է փողերում, ինչպես նաև ձվարանների, որովայնային կամ պարանոցային հղիություն։ Դա իրենից թելադրում է պաթոլոգիկ ընթացքով վիճակ, որի դեպքում բժշկի միջամտությամբ այն ընդհատվում է, իսկ արդեն ըստ ժամկետի, ըստ ցուցանիշների՝ կարող է լինել վիրահատական կամ դեղորայքային միջամտություն արտարգանդային հղիության ընդհատման համար։
-Բժշկուհի, խոսեք, խնդրեմ, հղիության արհեստական ընդհատումների մասին։
-Շատ հաճախ արհեստական ընդհատումը լինում է անցանկալի հղիություն կամ, ցավոք, պտղի սեռով պայմանավորված: Արհեստական ընդհատումներին մենք՝ բժիշկներս, բավականին բացասական ենք վերաբերվում, այսինքն՝ դարձյալ չեն խրախուսվում մեր կողմից, կրկին տանում ենք աշխատանքներ։ Եթե կինը դիմում է արհեստական ընդհատման, դա միանգամից չի կատարվում, նրանց տրվում է երեք օր՝ մտածելու համար, մանավանդ մեր երկրում, որ պատերազմող երկիր է, քանի որ մենք ունենք ծնելիության ցածր ցուցանիշներ, և, ըստ իս, մեզ համար արհեստական ընդհատումը հանցանքին հավասար մի բան է։
-Ձեր դիտարկմամբ՝ ի՞նչ մակարդակում է գտնվում մեզանում առողջական խնդիրների ի հայտ գալու դեպքում անհապաղ բժշկի դիմելու մշակույթը:
-Դիմելիության մշակույթի մեջ ունենք բավականին դրական միտում, ասել է թե՝ առաջընթաց։ Այսօր մեր երիտասարդ կանայք ավելի զարգացած են, ավելի շատ են զբաղվում ինքնակրթությամբ, իրենց հետաքրքրող հարցերի շուրջ ավելի տեղեկացված են։ Այսօր համացանցային պորտալը հեղեղված է տարատեսակ և բազմազան տեղեկություններով, դաշտը բաց է բոլորի համար, մարդկանց հասու է ցանկացած հետաքրքրող թեմա։ Գովելի փաստ է նաև այն, որ այսօր բավականին շատ են դիմում կանխարգելիչ հետազոտության օգնությանը մինչ ամուսնությունը, ամուսնությունից հետո մինչ հղիության պլանավորումը։ Հղիության պլանավորումը խրախուսվում է որպես հետագա բարդություններից խուսափելու միջոց։ Սակայն դիմելիության մշակույթի մեջ աշխատելու, նոր մոտեցումներ արմատավորելու տեղ դեռ ունենք, ինչն ավելի շատ առաջնային օղակի` պոլիկլինիկաների գործառույթների մեջ է մտնում, ինչպես նաև տեղեկատվական աղբյուրների, համացանցային դաշտի, ինչու՞ չէ՝ հենց դպրոցական տարիքից դեռահասներին կրթելու, նրանց մոտ զարգացնելու հիգիենայի մշակույթը, աշխատանքը դեռահաս աղջիկների հետ և կյանքի որակի բարձրացման հետ կապված աշխատանքներ, որպեսզի աղջիկներն ունենան առողջ մարմին, առողջ սերունդ։ Պետության կողմից այսօր կա ծրագիր՝ երբ կատարվում է արգանդի պարանոցի քաղցկեղի սկրինգ, պարանոցի բջջաբանական հետազոտություններ՝ պապիլոմա վիրուսի դեմ պատվաստումներ, որոնք ցանկալի են կատարել մինչև սեռական կյանքի սկիզբ, դրանք արգանդի պարանոցի քաղցկեղի դեմ կանխարգելիչ միջոցներն են։
-Բժշկուհի, խոսեք, խնդրեմ, սեռավարակներից:
-Սեռավարակներն այսօր բավականին մեծ տարածում ունեն. Իհարկե, այդ ուղղությամբ էլ որոշ չափով կանխարգելիչ աշխատանքներ են տարվում։ Սակայն այն վաղուց է իր տեղն զբաղեցնում մեր գերակա խնդիրների մեջ՝ կապված տղամարդկանց արտագնա աշխատանքի հետ, ինչպես նաև՝ մեկից ավելի սեռական զուգընկերոջ առկայության դեպքում։ Կան սեռավարակների տեսակներ, որոնք կարող են հանգեցնել անպտղության, առողջական խնդիրներով երեխաներ ծնվելուն, հղիության կրելախախտման, հանգեցնել վիժումների, հղիության ընդհատումների․ խնդիրներ, որոնց ժամանակին հետազոտումն ու բուժումը կարևոր են, որպեսզի կանայք հետագայում այդ խնդիրների առջև չկանգնեն։
-Կա՞ն հիվանդություններ, որոնք երիտասարդացում են ապրել:
-Այո, իհարկե, երիտասարդացում են ապրել, ցավոք սրտի, արգանդի պարանոցի քաղցկեղը, որի հիմնական պատճառը պապիլոմա վիրուսի զարգացումն է, արգանդի միոմաները, սեռավարակների առկայությունը, ձվարանների պոլիկստոզները և մի շարք մշտապես տարածում ունեցող գինեկոլոգիական հիվանդություններ:
-Որո՞նք են դաշտանային ցիկլի խանգարման պատճառները:
-Դաշտանային ցիկլի խանգարումները հիմնականում հորմոնալ համակարգի խանգարումներ են, որոնք կարող են ունենալ տարբեր պատճառագիտություն։ Դրանք կարող են լինել մակերիկամների գործառույթի, ձվարանների, վահանաձև գեղձի գործառույթի խանգարման հետևանքով, այսինքն՝ օրգանիզմի էնդոկրին համակարգի խնդիրները միմյանց հետ շղթայաձև փոխհամաձայնեցված են, և եթե մի օղակում առաջանում է խնդիր, ապա այն բերում է ամբողջ հորմոնալ համակարգի խանգարման պատկերի, որն էլ իր հերթին կարող է հանգեցնել դաշտանային ցիկլի խանգարումների։
-Ինչպիսի՞ պատկեր ունի կանանց և տղամարդկանց մոտ անպտղությունը
տոկոսային հարաբերությամբ:
-Անպտղության ցուցանիշը այսօր թե՛ կանանց, և թե՛ տղամարդկանց մոտ գրեթե հավասար է, մինչդեռ նախկինում այն մեծ տոկոս էր կազմում կանանց մոտ։ Նախկինում կարծիք կար, որ անպտղությունն առավելապես դիտվում է կանանց շրջանում առկա խնդիրների հետևանքով, մինչդեռ իրականում կանանց և տղամարդկանց մոտ այն հավասարապես է արտահայտված: Կարելի է ասել, որ ցուցանիշները գրեթե նույն մակարդակի վրա են, մեկ երրորդ դեպքերում՝ կանանց, մեկ երրորդ դեպքերում՝ տղամարդկային անպտղություն, իսկ մնացյալ դեպքերում՝ երկուսի գործոնների առկայություն։ Իհարկե, ըստ բժշկագիտության ՝ կան նաև դեպքեր, երբ անպտղությունը լինում է անհայտ պատճառագիտության, այսինքն՝ և՛ կինը, և՛ տղամարդը լիարժեք առողջ են, ոչ մի խնդիր չունեն: Ստացվում է, որ կան պատճառներ, որոնք ժամանակակից գիտության կողմից դեռես բացահայտված չեն, և կան պատճառներ, որոնք բացահայտվում են ավելի խորը ուսումնասիրությամբ:
- Ի՞նչ կասեք առոջապահական առաջնային օղակի՝ պոլիկլինիկաների մասին։ Դրանց դերն այսօր ի՞նչ մակարդակի վրա է:
-Մեզ մոտ ընդունված է ստացիոնար դիմել արդեն բարդացած դեպքերում։ Ոչ ոք չի դիմում գինեկոլոգին ստացիոնար բուժման, դիմում են արդեն ինչ-ինչ քրոնիկ դեպքերով, որը ավելի բարդացնում է իրավիճակը, բուժման ընթացքը՝ էականորեն նվազեցնելով բուժման հնարավորությունները։ Նույնը վերաբերում է վերը նշված կեսարյան հատման դիմել ցանկացողներին․ եթե առաջնային օղակում ճիշտ ներկայացվի հիվանդության պատկերը, ճիշտ անցկացվի զրույցը, հիվանդին բացատրեն, որ կեսարյան հատումը ցուցված է միայն խիստ անհրաժեշտության դեպքում, և այն ոչ այլ ինչ է, եթե ոչ վիրահատական միջամտություն, բացատրվեն բոլոր անհրաժեշտ նրբությունները հղիության ցանկացած հարցի շուրջ, երբ հղին մեզ դիմում է՝ արդեն պատրաստված թե՛ հոգեբանորեն, թե՛ ֆիզիկապես, որ հղիությունը դա հիվանդություն չի, չի ֆիքսվում իր ֆիզիոլոգիական ամեն մի իրավիճակի վրա, կյանքում երբեք այդ հղիի մտքով չի անցնի դիմել կեսարյան հատման զուտ ցավային սինդրոմից խուսափելու նկատառումներով։ Իսկ երբ առաջնային օղակը թերի է աշխատում, հակառակ պատկերն է լինում, նրանք մեզ դիմում են վախեցած, սթրեսի մեջ։ Նման իրավիճակում ու հոգեբանությամբ կինը չի կարող հանգիստ ծննդաբերել՝ սկսվում են սթրեսային վիճակներ, հարազատների հետ առաջանում են կոնֆլիկտային իրավիճակներ, նրանք պահանջատեր են դառնում, փորձում թելադրել բժշկին ինչպես վարվել՝ հաճախ անգիտակցաբար խանգարելով մեր աշխատանքին՝ արդյունքում վնասելով իրենց ծննդկան հարազատին։ Մինչդեռ հարկ է գիտակցել, որ ամեն ոք պիտի լինի իր տեղում, զբաղվի իր գործով, անհարկի միջամտություններով չխաթարի բժշկի աշխատանքի բնականոն ընթացքը՝ դրանով վտանգելով հղիի առողջությունը։ Հղիությունը Աստծո կոմից տրված ամենալավագույն պարգևն է, որը դուք պետք է վայելեք, քանի որ ձեր ծնվող երեխայի հետագան կախված է ձեր թե՛ հոգեկան, և թե՛ ֆիզիկական վիճակից։ Եթե դուք հղիությունը կրում եք առողջ եւ դրական զգացումներով, ձեր երեխան կծնվի առողջ, եթե Դուք Ձեզ և այդպիսով և Ձեր երեխային զերծ եք պահել դրսի դրական և բացասական ազդակներից՝ ծխել, խմել․․․ և այլ արատավոր բարքերով ազդել երեխայի վրա։ Եվ չպետք է մոռանալ, որ մայր - պտուղ կապը բնությունից փոխհամաձայնեցված է։
-Ի՞նչ կասեք այս ասպարեզում ներգրավված երիտասարդ կադրերի մասին: Եվ առհասարակ, ապագայում բժշկությունը, ըստ Ձեզ, ինչպիսի՞ մասնագետների ձեռքերում է լինելու։
-Ունենք շատ խելացի երիտասարդ կադրեր, շատ բանիմաց- պրպտող -ձգտող սերունդ է ասպարեզ գալիս: Իհարկե, ամեն տեղ էլ և՛լավը կա, և՛ վատը, բայց խոստումնալից երիտասարդներ շատ ունենք, որոնք այսօր ունեն ուսանելու մեծ հորիզոններ, տեեկատվության մեծ դաշտ, իրենց տրված է ամեն ինչ, առաողջապահության ոլորտում տեղի ունեցող սրընթաց բարեփոխումներն ու նորույթները բաց են, հասանելի, քան մեր ժամանակներում էին։ Եվ ամենակարևորը՝ նոր սերնդի մոտ կա՛ այս ամենին տիրապետելու ցանկությունն ու նպատակային ձգտումը։ Այժմ եթե հետադարձ հայացք եմ նետում, վերհիշում եմ, որ մեր կլինիկական օրդինատուրայի ուսանողները մարզային բժշկության մեջ հասել են հաստատուն դիրքերի՝ ամուր պահելով մեր թիկունքը։
-Ի՞նչ կմաղթեք և ի՞նչ խորհուրդ կտաք հանրությանը, հատկապես՝ կանանց:
Մեր կանանց գերազանց առողջություն եմ մաղթում։ Երջանիկ կլինեմ նրանց տեսնել միշտ խնամված ու գեղեցիկ, ինչը նշանակում է, որ նրանք երջանիկ են։ Խորհուրդս է, որ հայ կինը գնահատի իրեն ու հետևողականորեն հոգ տանի իր առողջությանը, չանտեսի իր եսը, որը շատ բնորոշ է մեր հայ կանանց՝ ամբողջապես նվիրվել իր ընտանիքին, ուսել երեխաների և ամուսնու հոգսերը, ի վերջո, բոլորի մասին հոգ տանել՝ վերջին պլան մղելով ինքն իրեն։ Եթե կինը ցանկանում է, որ իր բալիկները լինեն առողջ, առաջինը պետք է հոգ տանի ինքն իր առողջության համար, խնդիրների ի հայտ գալու դեպքում չառաջնորդվի «կանցնի, ոչինչ» կամ «հիմա դրա ժամանակը չէ» դատապարտելի ու վտանգավոր մտայնությամբ, այլև անմիջապես սկսի զբաղվել ի հայտ եկած մտահոգող խնդրով, քանզի կինն է իրականում ընտանիքի հիմնասյունը, հենարանը, և «մատների արանքով» նայելով սեփական առռողջությանը՝ նա միաժամանակ վտանգի տակ է դնում իր ընտանիքի առողջությունը։ Տիպիկ ասացվածք կա՝ «Տան կինը գլուխը վար դրեց, տունը մարում է»։
․․․ Իսկ բոլոր այն երիտասարդ զույգերը, որոնք պլանավորում են հղիություն, նախապես անցնեն անհրաժեշտ հետազոտությունները, անցնեն գինեկոլոգիական խորհրդատվություն, որպեսզի հետագայում չկանգնեն խնդիրների առջև։ Ինչ վերաբերում է առաջին օղակի գործունեությամբ վաղ հայտնաբերված դեպքերին, ապա եթե բուժառուի մոտ առկա են գինեկոլոգիական խնդիրներ, որոնք ժամանակին հայտնաբերման և բուժման դեպքում, բնականաբար, նվազեցնում են հիվանդությունների տոկոսային բարդությունները։ Սկրինինգային ծրագրերի ճշգրիտ անցկացումը նույնպես առաջնային օղակի գործառույթների մեջ է մտնում։ Արգանդի պարանոցի քաղցկեղի բացահայտումը, հղիության գրագետ պլանավորումը, ընդհանրապես ընտանիքի պլանավորումն առաջնային օղակի գործունեությունն է։
ՀԱՅԿ ԲԱԼԱՅԱՆ. «Բժշկությունը այն մասնագիտություններից է, որին լիարժեքորեն տիրապետելու համար ամբողջ կյանքի ընթացքում պարտավոր ես սովորել»
Ժամանանակից վիրաբուժությունն ու զարգացած տեխնոլոգիաները հնարավորություն են տալիս իրականացնել քիչ տրավմատիկ միջամտություններ, որոնք նաև հետագայում երաշխավորում են հետվիրահատական կարճ շրջան և արագ ապաքինում:
Լապորասկոպիկ վիրաբուժությունն իր ոլորտում համարվում է բեկումնային և առավել հաճախ փոխարինում է ավանդական վիրաբուժությանը: Մի շարք վիրաբուժական միջամտությունների դեպքում այն ապահովում է բարձր ճշգրտություն և որակյալ արդյունք, առանց ավանդական կտրվածքի և նորագույն տեխնոլոգիաների կիրառման, հոսպիտալացման սեղմ ժամկետով, ապաքինման կարճ ժամանակահատվածով և գոհացուցիչ կոսմետիկ արդյունքներով:
Միևնույն ժամանակ, լապորասկոպիկ վիրաբուժությունը պահանջում է վիրաբույժի` առավել խորը հմտություններ և նմանատիպ վիրահատությունների համար նախատեսված բժշկական սարքավորումների հետ աշխատելու փորձառություն:
Մեր զրուցակիցն է բժշկական գիտությունների թեկնածու, Երևանի Մխիթար Հերացու անվան պետական բժշկական համալսարանի ընդհանուր վիրաբուժության ամբիոնի դոցենտ, Ռուսաստանի Դաշնության լապորասկոպիկ վիրաբույժների ասոցիացիայի անդամ, «Երևան» բժշկական կենտրոնի ընդհանուր և լապարոսկոպիկ վիրաբուժության բաժանմունքի ղեկավար, «Մեդլայն կլինիկ» բժշկական կենտրոնի Հալաբյան մասնաճյուղի էնդոկրին վիրաբուժության ծառայության ղեկավար Հայկ Բալայանը: Պարոն Բալայանը մասնակցել է բազմաթիվ կոնգրեսների և գիտագործնական կոնֆերանսների՝ նվիրված վիրաբուժության արդիական հարցերին: Բժիշկը պաշտպանել է թեկնածուական թեզ «Ավագ տարիքային խմբի բարձր վիրահատական ռիսկով հիվանդների մոտ քիչ ինվազիվ վիրաբուժական միջամտությունների կիրառման արդյունքները սուր քարային խոլեցիստիտի դեպքում» թեմայով: Նա հեղինակ է ավելի քան 30 գիտական աշխատանքների, որոնք հրատարակվել են Հայաստանի, Ռուսաստանի և արտասահմանյան մի շարք երկրների բժշկական մասնագիտական ամսագրերում և հանդեսներում:
Բժիշկն այն եզակի անհատներից է, որն առանձնանում է մարդկային բարձր արժեքներով, իր գործին, իր հայրենքին նվիրվածությամբ ու անսահման համեստությամբ: Երկրում տեղի ունեցող որևէ իրադարձությունից անմասն չէ, միշտ հայրենիքի հոգսերին արձագանքող, այդ հոգսերով ապրող ու մտահոգ մարդ է։
Հատուկ սեր է տածում երիտասարդ ուսումնատենչ կադրերի հանդեպ, անշահախնդիր խրախուսում է և օգնում բոլորին և այդ ամենը՝ առանց ցուցադրման: Մարդու մեջ բարձր է գնահատում աշխատասիրությունը, ճշտապահությունն ու պարկեշտությունը, պատասխանատվության զգացումը, օժտված է հայ մարդուն զարդարող հատկանիշներով, մարդկային-բարոյական բարձր նկարագրի տեր է, բարեկամասեր է, ընկերասեր: Աշխատանքը նրա տարերքն է, իր ապրելակերպը: Հայրենիքը նրա համար յուրատեսակ սրբավայր է, որին կապված է իր ողջ էությամբ: 44-օրյա պատերազմի առաջին օրը Հայկ Բալայանը կամավոր մեկնեց ռազմաճակատ՝ ավագ որդու՝ ժամկետային զինծառայող՝ կրտսեր Զորի Բալայանի հետ՝կենաց ու մահու կռիվ տալով հայրենի հողը պաշտպանելու համար: Բժիշկը եղավ պատերազմական ամենաթեժ կետերում, կողք կողքի հավասար մարտնչեց շարքային զինվորների հետ՝ արժանի հակահարված հասցնելով թշնամուն և պաշտպանելով հայրենի հողը: Սպիտակ բանակի մարտիկը կատարել է մի շարք վիրահատություններ առաջնագծի մոտ ինքնաշեն կահավորված հոսպիտալում, առաջին բուժօգնություն է ցուցաբերել բազմաթիվ վիրավոր զինվորներին անմիջապես մարտական գործողությունների ժամանակ:
Իր բազում պարգևներից և կոչումներից, իր բարձր հեղինակությունից բժիշկը երբեք չի մեծամտանում, բժշկությանը ամբողև էությամբ սիրահարված մարդ է, միշտ զգոն և աչալուրջ, միշտ աշխատասեր ու պահանջկոտ: Որքան էլ գայթակղիչ է բժշկի աշխատանքը, նույնչափ պարտավորեցնող և դժվար է, ու ըստ մեր զրուցակցի՝ բազմակի անգամ ավելի մեծ մարդասիրություն, համբերություն, բարություն է պահանջում, քան շատ այլ մասնագիտություններ։ Բժիշկն այս համոզմանն է եկել իր աշխատանքի ընթացքում, նա ի սկզբանե գտել է հաջողության բանալին. դա մարդասիրությունից ծնված սերն է իր հիվանդների հանդեպ:
Բոլորիս լավ հասկանալի է հիվանդի հոգեբանությունը։ Լավագույն բժիշկ փնտրելիս ու ընտրելիս հիվանդը ոչ պակաս կարևորում է մարդկային վերաբերմունքը: Բուժմանն հավասար՝ հիվանդին իր առողջությամբ մտահոգ, իր մասին ոչ միայն մասնագիտորեն, այլ նաև մարդկայնորեն հոգ տանող բժիշկ է հարկավոր: Միայն այս երկուսի զուգակցությամբ կարող է ձևավորվել բժիշկ-հիվանդ անչափ կարևոր փոխադարձ կապը, որի առկայությունն ինքնին վստահության և բուժման արդյունավետության գրավական է:
-Պարո՛ն Բալյան, ինչո՞ւ ընտրեցիք հենց բժշկի՝ բավականին բարդ ու պատասխանատու մասնագիտությունը: Գուցե դա ընտանեկան ավանդո՞ւյթ է:
-Կա այդպիսի բան․ ծնվել եմ տոհմային բժիշկների ընտանիքում, իմ հայրիկը, մայրիկը, քույրիկներս, մորեղբայրը, մորեղբորս տղան, տատիկը բժիշկներ են, որոնք հազարավոր հիվանդների են ապաքինել, վերստին կյանք պարգևել, անքուն գիշերներ են անցկացրել հիվանդի սնարի մոտ։ Այսպես, բժշկի կենսակերպը մանկուց է իմ մեջ սերմանվել, և ահա թե ինչու վստահ կարող եմ ասել, որ մասնագիտության ընտրության հարցում ինձ կոնկրետ դրդող կամ ուղղորդող չի եղել: Իմ ծնողները նույնպես չեն ուղղորդել կամ նպաստել իմ ընտրությանը։ Դա բացառապես եղել է ի՛մ ընտրությունը։ Ասեմ ավելին՝ դեռ մանկուց իմ մեջ տպավորված է եղել, որ իմ ապագան հենց բժշկի մարդասիրական առաքելությունն է ու, իհարկե, իմ ցանկությամբ էլ ընտրեցի բժշկի մասնագիտությունը և այս ընտրությանս համար նույնիսկ մեկ վայրկյան չեմ զղջում: Բժշկի մասնագիտությունը, իհարկե, բավականին ծանր, բայց նաև իսկական նվիրում է, նվիրյալներին հատուկ աշխատանք, վեհ աշխատանք, մարդասիրական աշխատանք։ Չէ՞ որ բժշկի վեհ առաքելությունն է վերականգնել, մարդկանց վերադարձնել ամենաթանկ բանը կյանքում` առողջությունը, լիարժեք ապրելու իրավունքը: Եթե մարդ կորցնում է առողջությունը, նա, ըստ իս, կորցնում է ամեն ինչ: Ու եթե ինձ կրկին ընտրության հնարավորություն ընձեռնվեր, առանց մեկ վայրկյան իսկ վարանելու դարձյալ կընտրեի բժշկի մասնագիտությունը: Բժշկությունը նաև այն մասնագիտություններից է, որին լիարժեքորեն տիրապետելու համար ամբողջ կյանքի ընթացքում պարտավոր ես սովորել, որպեսզի կարողանաս ձեռքդ մշտապես պահել ոլորտի նորարարությունների զարկերակին, հետամուտ լինել այդ ասպարեզի վերազինումներին: Հակառակ դեպքում կդոփես տեղում, և հիվանդի բուժումն էլ ոչ լիարժեք կիրականացվի: Իմ կարծիքով, բժշկությունը և՛ մասնագիտություն է, և՛ կոչում։ Մինչև իսկ կարող ես աշխատել բժիշկ, բայց արժանի չլինես բժշկի կոչմանը:
-Խոսեք, խնդրեմ, բաժանմունքի գործառույթներից, ի՞նչ խնդիրների դեպքում մարդիկ կարող են դիմել Ձեզ:
-Ես ընդհանուր, լապարոսկոպիկ և էնդոկրին վիրաբույժ եմ, որը կատարում է որովայնի խոռոչի բոլոր հիվանդություններով պայմանավորված վիրահատություններ, այսինքն՝ լեղաքարային հիվանդություն, որդանման ելունի բորբոքում՝ կույր աղիի, տարատեսակ ճողվածքների վիրահատություններ, աճուկային, պորտային, ազդրային, հետվիրահատական լյարդի, ստամոքսի, ինչպես նաև՝ ստամոքսի մասնահատման վիրահատություններ, հետվիրահատական ռեկոնստրուկտիվ միջամտություններ: Պրոկտոլոգիական բոլոր տեսակի վիրահատություններ՝ թութք, հետանցքի ճաք, պարապրոկտիտներ մի շարք այլ վիրահատություններ, և, ինչպես նաև վերը նշեցի, էնդոկրին համակարգի՝ վահանաձև գեղձի վիրահատություններ։
Վերապատրաստվել եմ նաև վիրաբուժական ուռուցքաբանության մեջ, կատարում ենք ստամոքսի, հաստ աղու, ինչպես նաև տարատեսակ ուռուցքների վիրահատություններ,
-Բժիշկ, խոսենք, խնդրեմ, լապարոսկոպիկ վիրահատությունների ցուցումների և հակացուցումների մասին: Ո՞ր դեպքերում են դրանք ցուցված կամ հակացուցված:
-Լապորոսկոպիկ վիրահատությունները բավականին արդյունավետ են։ Ցուցումը որոշվում է՝ տվյալ հիվանդությունից և բուժառուի վիճակից ելնելով,
եթե տվյալ հիվանդության դեպքում հիվանդի վիճակը թույլ է տալիս տվյալ վիրահատությունը կատարել։ Օրինակ՝ լեղաքարային հիվանդության ժամանակ դա մի ոսկե ստանդարտ է համարվում, նույնիսկ ամենաբարդ դեպքերում, որոնք ժամանակին, այսպես ասած, հակացուցում էին համարվում լապորոսկոպիկ վիրահատությունների համար։ Տարիների մեր փորձը, տեխնոլոգիաների մերօրյա զարգացածությունը նույնիսկ ամենաբարդ դեպքերում թույլ են տալիս դրսևորել գրագետ բուժմոտեցում։ Սակայն, իհարկե, կան նաև հակացուցումներ, երբ որ տեխնիկապես ուղղակի անհնար է լինում այդ վիրահատությունը կատարել լապարոսկոպիկ եղանակով, շատ հաճախ ոչ միայն հակացուցում նախքան վիրահատությունը, այլ հենց վիրահատության ժամանակ տեսնում ենք, որ լապորոսկոպիկ եղանակով անհնար է իրականացնել, այսինքն՝ նայած թեըստ իրավիճակի՝ ինչ տեխնիկա կցուցվի, անցնում ենք բաց վիրահատության։ Կան ընդունված հակացուցումներ, ինչպիսիք են մի քանի անգամ տարած որովայնահատումները, տարատեսակ վիրահատությունների արդյունքում կպումները, գործընթաց, որը թույլ չի տալիս շարունակել վիրահատության հետագա ընթացքը: Օրինակ, հետվիրահատական կրկնվող գիգանտ ճողվածքները, որոնք տեղակայված են լինում որովայնի առաջնային պատին, դժվարեցնում են տեխնիկապես լապորոսկոպիկ եղանակով որովայնի խոռոչի օրգանների վիրահատություններ կատարել, ինչպես նաև սիրտ-անոթային քրոնիկ հիվանդությունները, ինչպիսիք են թոք-սրտային անբավարարությունները, որոնց դեպքում լապորոսկոպիկ եղանակով վիրահատությունների ժամանակ կիրառվող գազը կարող է հանգեցնել շնչառական խնդիրների։ Այսինքն՝ կան մի շարք հակացուցումներ, բայց տեխնոլոգիաների զարգացումը, տիրապետումը, գոյություն ունեցող հատուկ մեխանիզմները, որոնց օգնությամբ բարձրանում ենք որովայնի առաջնային պատը հատուկ գործիքների օգնությամբ՝ գազի քանակը քիչ ներմուծելով, չխորացնելով շնչառական անբավարարություն՝ մեզ աշխատելու տարածություն ապահովելով։ Այսինքն՝ այսօր օր օրի զարգացում է ապրում լապորոսկոպիան, և այդ վերը նշված հակացուցումները գնալով ավելի նեղ շրջանակ են կազմում։
-Տեղյակ ենք, որ վերջերս իրականացրել եք բացառիկ վիրահատություն: Հետաքրքիր է մի փոքր ավելի մանրամասն լսել այդ մասին։
-Ասեմ, որ բավականին լուրջ և հետաքրքիր դեպք է․ վիրահատվող կինը։ Շուրջ յոթ- ութ տարի շարունակ զգացել է, որ տարիների ընթացքում որովայնը օր օրի, հետզհետե ուռչում է և հասել է այն աստիճանի, որ եթե համեմատենք հղիության հետ, ապա ոչ թե 9 ամսական հղիի, այլև անգամ կրկնակի մեծ ծավալի գիգանտ որովայն էր։ Մանավանդ որ այդ կինը նախկինում վիրահատվել է՝ կոնքազդրային կոտրվածքի կապակցությամբ և չէր կարողանում նորմալ քայլել. դրան գումարած այդ գիգանտ գոյացությունը, որը նա կրել է սայլակին նստած վիճակում։ Բժշկի չի դիմել, փորձել է միայն դիմել, երբ գոյացությունն սկսել է իրեն լրջորեն անհանգստություն պատճառել: Բժիշկներն ասել են, որ որովայնի խոռոչում առկա է հեղուկ, մեկ այլ բժիշկ թե՝ վտանգավոր բան չկա, և անհրաժեշտություն չկա ինչ-որ միջամտություն կատարել, մեկ այլ բժիշկ էլ առաջարկել է պունկցիա կատարել: Եվ այդպես, տարիներ շարունակ անուշադրության մատնելու հետևանքով առաջացել էր արդեն աղիքային անանցանելիության պատկեր, աղիքները չեն գործել այդ գիգանտ՝ 16 կգ գոյացության հետևանքով: Մենք վիրահատական միջամտության դիմեցինք՝ չնայած առկա բարձր ռիսկայնության, քանզի կինն ուներ նաև ուղեկցող մի շարք քրոնիկ հիվանդություններ՝ մեծ տարիքը, կոտրվածքի ոչ ռադիկալ վիրահատված վիճակը։ Կյանքին վտանգ սպառնացող վիճակ էր, և մենք խորհրդակցելով հիվանդի հարազատների հետ՝ վերցնելով մեր ուսերին այդ մեծ պատասխանատվության չափաբաժինը, դիմելով ռիսկի՝ կատարեցինք վիրահատությունը: Փառք Աստծո, Աստծո օրհնությամբ և զորությամբ բարեհաջող անցավ: Բավականին լուրջ գոյացություն էր, որի պատասխանը․ ի դեպ, ստացանք՝ կարցինոմա, որտեղ առկա էին չարորակ բջիջներ: Առ այսօր նույնիսկ պաթոհյուսվածքաբանական հետազոտությունը դեռ չի տվել իր վերջնական պատասխանը, թե որտեղ է պաթոլոգիայի սկզբնաղբյուրը, և մենք հետագա հետազոտություն ենք սկսել։ Կասկած կա երկու օրգանների պաթոլոգիայի՝ հարարգանդափողային տարածության առկա գոյացություն կամ աղիների միջընդերքի անոթների գոյացություն, քանզի այդ գիգանտ գոյացությունը ամեն տեղ սերտաճած էր։ Իսկ եթե վիրահատության ժամանակ ինչ-որ վրիպում լիներ, ապա պատկերում կունենայինք մի քանի օրգան համակարգերի նեկրոզ։ Փառք Աստծո, ամեն ինչ բարեհաջող ընթացավ, և, իմիջիայլոց, նույնիսկ հետվիրահատական ընթացքն էլ բավականին թեթև ընթացավ․ վերջին կարերը քանդելիս տեսանք, որ վերքն արդեն լավացել է, և մեկ օրում կինը ձերբազատվել է ծայրագույն վիճակից՝ 16կգ կշռող չարաբաստիկ նորագոյացությունից: Կնոջ վիճակն այս պահին բավարար է, հետագա բուժման ընթացքը պարզ կլինի հետազոտման պատասխանից հետո, արդեն ուռուցքաբանների և քիմիոթերապևտների թիմային խմբով կորոշենք, թե ինչ բուժմոտեցում ցուցաբերել հետագայում։
-Բոլորն էլ իրենց կյանքում ունենում են ուսուցիչներ: Ո՞ւմ եք համարում Ձեր ուսուցիչը:
-Բոլորս էլ այս կյանքում ուսուցիչ ենք, թե՛ կյանքում, թե՛ աշխատանքում: Ինձ ուսուցիչ վիրաբուժության մեջ կարող եմ համարել Պավել Պետրովիչ Անանիկյանին, քանզի ես իմ առաջին քայլերը դեռ ուսանելու տարիներից արել եմ իր մոտ՝ երրորդ հիվանդանոցում, այնուհետև կլինիկական օրդինատուրան մասամբ անցել եմ այնտեղ, դարձյալ իր մոտ։ Ուսուցիչ համարում եմ նաև իմ բոլոր ավագ գործընկերներին, որոնցից ինչ-որ մի ժամանակաշրջանում ինչ-որ բան սովորել եմ: Իսկ լապորոսկոպիկ վիրաբուժության նրբությունները ուսանել եմ Արմեն Ռաֆայելի Մելիքյանից, այն ժամանակ իր մոտ՝ Մալաթիա բժշկական կենտրոնում, անցնում էի նեղ մասնագիտացում։ Իմ ուսուցիչ եմ համարում Յուրի Ալեքսանդրի Բարսեղյանին, որն ուսանելու տարիներից առ այսօր մեր հարազատ ընդհանուր վիրաբուժության ամբիոնի վարիչն էր: Ես յուրաքանչյուրին համարում եմ ուսուցիչ։ Բժիշկը չպետք է դոփի տեղում Նա, ով համարեց, որ ինքն արդեն կատարյալ է իր մասնագիտության մեջ, ուրեմն ավարտված մասնագետ է:
-Ընդհանրապես, ընդունված ավանդույթ է, որ երեխաներն ընտրում են իրենց ծնողների մասնագիտությունը: Ձեր երեխաների դեպքում արդյո՞ք այդպես է:
-Իմ երեխաները չընտրեցին մեր ուղին, թեև կինս էլ բժշկուհի է, մենք ուսանելու տարիներին նույն խմբից ենք եղել, մասնագիտությամբ նա բժիշկ սոնոգրաֆիստ է, աշխատում է «Սոնոմեդ» ուլտրաձայնային հետազոտությունների կենտրոնում, միաժամանակ «Երևան» բժշկական կենտրոնում է երկար տարիներ աշխատել: Ասեմ, որ ավագ որդիս՝ կրտսեր Զորի Բալայանը, որը 44-օրյա պատերազմի մասնակից է, չընտրեց բժշկությունը, և մինչև բանակը զորակոչվելը ընդունվեց և այժմ շարունակում է սովորել «Հայ-ռուսական (սլավոնական)» համալսարանում: Աղջիկս ընտրեց պարարվեստի ոլորտը, իսկ կրտսեր որդիս դեռ չի կողմնորոշվել մասնագիտության ընտրության մեջ: Իրականում ես երբեք չեմ խոչընդոտել կամ նպաստել իրենց ընտրությանը, հոգուս խորքում ցանկություն ունեցել եմ, որ զավակներս ընտրեն բժշկությունը, բայց նախընտրել եմ, որ նրանք իրենք ընտրեն իրենց նախընտրած մասնագիտական ուղին, քանզի ինչ-որ անում ես, պետք է սիրով ու նվիրումով անես։ Բայց, օրինակ, քրոջս տղան ընտրել է վիրաբուժության ոլորտը. չորրորդ կուրսի գերազանց ուսանող է, որը դասերին զուգահեռ միաժամանակ ինձ հետ մասնակցում է վիրահատություններին, պրակտիկ փորձ ձեռք բերում։
-Տեղյակ ենք, որ դասախոսում ենք Մխիթար Հերացու անվան պեական բժշկական համալսարանում: Ի՞նչ կասեք երիտասարդ կադրերի մասին, ապագայում բժշկությունն ինչպիսի՞ մասնագետների ձեռքերում է լինելու։
-Արդեն տասներկու տարի է, ինչ դասավանդում եմ պետական բժշկական համալսարանի ընդհանուր վիրաբուժության ամբիոնում և կասեմ, որ այո՛, ունենք բավականին խոստումնալից երիտասարդներ, ձգտող, պրպտող, թե՛ որպես ուսանողներ, և թե՛ որպես անհատներ նրանք լավն են: Կհորդորեմ, որ երբեք չզլանան սովորել, չկաշկանդվեն հարց տալ դասախոսներին, ավագ սերնդից չամաչեն հարցնել իրենց հուզող ու գուցե լավ չյուրացրած հարցեր պատասխանները։ Չէ՞ որ մի չնչին տեղեկությանը սխալ տիրապետելը հետագայում կբերի լիարժեք գիտելիքների բացթողմանը, ահա թե ինչու հարկ է ուսանելու տարիներին ակտիվ ներգրավվել կլինիկական աշխատանքներում, ինչպես նաև լինեն արժանի քաղաքացիներ, որպեսզի հիվանդի հետ հետագա աշխատանքի մեջ չհանդիպեն արգելքների։ Ես այն համոզմանն եմ, որ շատ կարևոր է բուժառու-բժիշկ կապը ձևավորել փոխվստահության պայմաններում։ Պետք է շատ սիրեն իրենց ընտրած մասնագիտությունը, այն չհամարեն իրենց հաց վաստակելու միջոց, այլ նվիրվեն և հավատարիմ լինեն իրենց կոչմանը։ Իրականում բժիշկ դառնալու ճանապարհին բոլորն էլ գիտակցում են, որ պետք է անցնենք դժվարին ուղի, պետք է ուղղակի ամբողջ էությամբ ու մարդասիրաբար նվիրվենք բժշկությանն ու մեր հիվանդներին՝ պատվով անցնելու այդ ճանապարհը և ընդունելով այն որպես ի վերուստ տրված առաքելություն։
-Ձեր առօրյա թոհուբոհի մեջ հասցնու՞մ եք, արդյոք, մասնակցել վերապատրաստման դասընթացների։
-Այո, այս մեր առօրյա թոհուբոհի մեջ դա էլ եմ հասցնում: Փառք Աստծո, հասցնում եմ ամեն ինչ՝ և՛ վերապատրաստվել, և՛ մասնակցել արտերկրում կազմակերպվող գիտաժողովների, կոնգրեսների, և՛ մեծ ծավալի վիրահատություններ կատարել: ես երբեք ոչ մի հիվանդի չեմ մերժել, թեկուզ ընտանեկան հարցեր լինեն, առաջնահերթությունը միշտ իմ հիվանդներին եմ տալիս։ Միաժամանակ հասցնում եմ ժամանակս անցկացնել նաև ընտանիքիս և ընկերներիս հետ: Եթե ամեն ինչի մեջ ցանկություն և նպատակ կա, ապա միանշանակ կհասցնես ցանկացած իրավիճակում քեզ դրսևորել՝ լինի դա ընտանիքում, հայրենիքում, մասնագիտության մեջ, թե ընկերական շրջանում:
-Ըստ Ձեզ, ի՞նչ են տալիս մասնագիտական ասոցիացիաները բժիշկներին:
- Ասոցիացիաներն այսօր բավականին լուրջ կառույցներ են։ Նախկինում մենք՝ նույն մասնագիտության տեր բժիշկներս, հնարավորություն չունեինք միմյանց ճանաչելու, միասին քննարկելու ոլորտում առկա խնդիրները, տարբերակներ գտնելու և լուծումներ տալու, փորձի փոխանակություն կատարելու: Մինչդեռ այսօր մենք հասցնում ենք մասնակցել ասոցիացիաների կողմից կազմակերպված բոլոր կոնֆերանսներին, քանզի դա շատ անհրաժեշտ է՝ հաղորդակից լինելու համար ոլորտի առաջընթացին:
Կոնկրետ մեր վիրաբուժության ասոցիացիան բավականին լուրջ գործունեություն է ծավալում՝ ժամանակ առ ժամանակ կազմակերպվում են ժողովներ, որտեղ բոլոր գործող վիրաբույժները քննարկում են գերակա ոլորտի խնդիրներ, փորձի փոխանակություն է լինում՝ օրենսդրական դաշտի կամ մասնագիտացման հետ կապված տարատեսակ խնդիրների շուրջ։
-Կհիշե՞ք Ձեր կողմից կատարված առաջին վիրահատությունը, հետաքրքիր է՝ ունեցա՞ք, արդյոք, և ինչպիսի՞ ապրումներ ունեցաք:
-Հավատացեք, ես իմ առաջին հիվանդներին այսօր ավելի վառ եմ հիշում, քան այսօրվա հիվանդներին: Իհարկե, բարեբախտաբար, բոլորի հետ այսօր շատ ջերմ հարաբերություններ են ձևավորվել, բայց հնարավոր է մի քանի օր հետո գա, իրեն անհատապես հիշեմ, բայց չհիշեմ, թե ինչ վիրահատություն ենք կատարել իրեն: Իհարկե, մինչ օրս հիշում եմ առաջին վիրահատությունը, և տպավորություններն անբացատրելի են։ Այն կատարել եմ կլինիկական օրդինատուրայի տարիներին, և ինչքան էլ զարմանալի չթվա, իմ առաջին վիրահատությունը եղել է լեղապարկի հեռացում․ վիրահատություն, որն ամբողջովին ինձ էր վստահված, ոչ թե կույրաղի կամ պոչուկի կիստա։ Եվ ես դեռ կլինիկական օրդինատոր էի, ու հիվանդն իր ապաքինումը վստահեց ինձ։ Փառք Աստծո, ամեն ինչ բարեհաջող ելք ունեցավ:
-Մեր զրույցը մոտենում է ավարտին: Փորձենք այն ամփոփել, որպես վերջաբան, հայ հասարակությանը Ձեր մաղթանք-ուղերձով:
Որպես մաղթանք կասեմ, որ ներկա օրհասական պահին, երբ մեր արցախցի հայրենակիցները շրջափակման մեջ են, մեր հասարակությունը լինի շատ խորագետ, միահամուռ և միասնական, ապագայի նկատմամբ վճռական, պայքարի ջատագով, պայքարի այնպիսի ոգի ունենա, ինչպիսի էր այն մեր ազգային զարթոնքի ժամանակ՝ 1988 թվականին՝ միասնական, համախմբված: Այդպիսի միաբանությունը կբերի նաև սթրեսի նվազման և կառաջացնի ոգևորիչ իրավիճակ, որը երկրին կբերի խաղաղություն և Արցախի խնդրի հայանպաստ լուծում։ Իսկ մեր հիվանդներին միայն կմաղթեմ առողջություն, կհորդորեմ բժշկի դիմել ժամանակին, անուշադրության չմատնել, որպեսզի հիվանդությունը քրոնիկական վիճակի չհասնի, նոր միայն դիմեն բժշկի։ Վաղուց ապացուցված դրույթ է, որ ժամանակին բժշկի դիմելը հեշտացնում է հիվանդի և բժշկի աշխատանքը։ Մենք միշտ պատրաստակամ ենք նրանց բուժօգություն ցուացաբերելու շուրջօրը՝ 24 ժամյա գրաֆիկով:
Հորդորում եմ՝ եղեք բարյացակամ, սիրելիներ, սիրեք և սեր ու բարություն տարածեք ձեր շուրջը, քանզի այս օրհասական պահին միայն բարին արարելով Աստծո ողորմությունը կստանանք մեր երկրի փրկության համար։